Factcheck: sommige medewerkers vaccinatiecentra juridisch niet langer beschermd

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Minister van Volksgezondheid en Sociale Zaken Frank Vandenbroucke (Vooruit) heeft de medische noodwet niet verlengd. Volgens federaal parlementslid Kathleen Depoorter (N-VA) zijn veel vrijwilligers in de vaccinatiecentra daardoor niet langer juridisch beschermd. Dat laatste klopt, zeggen specialisten medisch recht.

Op 7 oktober deelt federaal parlementslid Kathleen Depoorter (N-VA) een video op haar Facebookpagina, die 4910 volgers telt.

In de video zien we Depoorter, die op 7 oktober in de plenaire vergadering van het federaal parlement een parlementaire vraag stelt aan minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit). De vraag is terug te vinden in het nog niet goedgekeurde verslag van die vergadering (p. 20).

Depoorter: ‘Gisteren kreeg ik een aantal telefoons van zeer verontruste medewerkers van vaccinatiecentra. Hun werking is niet meer juridisch omkaderd. Hoe zit het? We hebben samen de noodwet goedgekeurd. In de noodwet werden een aantal verpleegkundige taken toebedeeld aan zorgverstrekkers, mits opleiding, zodat ze konden vaccineren en vaccins konden voorbereiden. Die noodwet stopt op 1 oktober. U wist dat. Op het moment dat ouderen en risicopatiënten hun derde prik ontvangen en vaccinatiecentra bezig zijn met de uitrol voor die derde prik, vergeet u om de wetgeving daartoe in orde te brengen. Dat wil zeggen dat de studenten geneeskunde, de laboranten, de dierenartsen en de apothekers die vaccineren en vaccins voorbereiden in de vaccinatiecentra, niet beschermd zijn. Zij hebben geen juridische omkadering.’

Depoorter wil van de minister weten hoe het komt dat hij die wetgeving niet heeft verlengd en wanneer hij dat zal rechtzetten. ‘Wie draagt de verantwoordelijkheid van de vaccins die deze week al gezet zijn, nog gezet worden en gezet zullen worden tot u alles regelt?’, besluit ze haar vraag.

In het bijschrift bij de video schrijft Depoorter dat de ‘vele vrijwilligers niet juridisch beschermd’ zijn en verwijt ze de minister nalatigheid.

In een nieuwsbericht van Depoorter op de website van N-VA lezen we dezelfde claim: de federale regering zou zijn vergeten te anticiperen op het feit dat de vaccinatiecentra openblijven voor de derde coronaprik voor risicopatiënten en 65-plussers. Daardoor zouden de vaccinatiecentra nu in de onwettelijkheid kunnen terechtkomen of moeten sluiten wegens personeelstekort.

Waarover gaat het?

De medische noodwet van 6 november 2020 maakte het mogelijk om verpleegkundige taken te laten uitvoeren door ander zorgpersoneel met een medische achtergrond. Dankzij die wet konden de vaccinatiecentra voor het toedienen van de coronavaccins naast verpleegkundigen, vroedkundigen en artsen ook dierenartsen, apothekers, laboranten, tandartsen en studenten geneeskunde inzetten. Door de omvang van de vaccinatiecampagne was de nood aan vaccinatoren zeer groot.

‘De medische noodwet werd op 1 april 2021 verlengd tot 1 oktober 2021, maar werd daarna niet opnieuw verlengd’, zegt Depoorter aan de telefoon. ‘Dat de noodwet niet meer in voege is betekent dat de vaccinatiecentra in de problemen komen, want zij moeten nu op korte termijn een deel van hun personeel vervangen. De vaccinatiecentra van Evergem en Harelbeke bijvoorbeeld roepen nu gepensioneerde artsen op’, aldus nog Depoorter.

Vrijwilligers niet beschermd

Naast het feit dat de werking van de vaccinatiecentra in het gedrang dreigt te komen, riskeren de medewerkers volgens Depoorter ook juridische problemen. ‘Als de mensen die de vaccins plaatsen niet onder de wettelijk toegelaten profielen vallen, dan kan er een probleem zijn met de aansprakelijkheid als er zich een probleem zou voordoen. Het zou toch al te gek zijn dat de vrijwilligers, die het beste van zichzelf hebben gegeven, juridisch niet beschermd zouden zijn?’

Depoorter verwijst ons door naar Marleen Haems, projectleider Taskforce Vaccinatie van de apothekersnetwerken. ‘Het is deze week pas duidelijk geworden dat de noodwet niet verlengd is’, zegt Haems wanneer we haar opbellen. ‘Sinds het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid dit aan de vaccinatiecentra heeft gecommuniceerd, staat mijn telefoon roodgloeiend. Ik voel een zekere paniek, vooral bij die vaccinatiecentra die met een groot aantal niet-verpleegkundigen werken. Zij moeten nu op zoek naar meer verpleegkundigen, terwijl iedereen weet dat er geen overschot aan verpleegkundigen is.’

‘Ik vermoed dat de federale regering geen idee heeft hoeveel andere profielen werden ingezet in de vaccinatiecentra en daardoor de consequenties van de niet-verlenging niet goed heeft ingeschat’, zegt Haems. ‘In deze fase gaat het dan wel over minder vaccins dan in de vorige vaccinatieronde, maar we hebben in Vlaanderen alleen toch 1,4 miljoen 65-plussers. Ik hoop dat de minister beseft dat er een probleem is’, zegt Haems.

Studenten

‘Wij hebben er akte van genomen dat de federale noodwet niet werd verlengd en dat eerder deze week gecommuniceerd aan de vaccinatiecentra’, bevestigt woordvoerder Joris Moonens van het Agentschap Zorg en Gezondheid. ‘We hebben daar wel wat reacties op gekregen. Er is vooral wrevel bij die vaccinatiecentra die nogal wat studenten inzetten, zoals in Antwerpen, waar ze nu op heel korte termijn nieuwe medewerkers moeten zoeken.’

Ook bij de Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten (VVSG) kwamen ondertussen al meldingen binnen van vaccinatiecentra die problemen vrezen. ‘Momenteel zijn we de reacties en de verwachte moeilijkheden in kaart aan het brengen’, zegt woordvoerster Nathalie Debast. ‘Op 13 oktober zullen we de resultaten van onze bevraging klaar hebben. Wij achten de kans echter klein dat de wet verlengd zal worden, omdat het om een noodwet ging.’

Verlenging

Ondertussen bezorgde Joris Moonens ons via e-mail de verduidelijking die het Agentschap Zorg en Gezondheid op donderdag 8 oktober naar de vaccinatiecentra stuurde over de niet-verlenging van de federale noodwet:

‘Met de federale overheid wordt bekeken of deze wet op korte termijn verlengd kan worden’, luidt de laatste zin van de mededeling.

Is de federale overheid die mogelijkheid effectief aan het bekijken? In zijn antwoord op de parlementaire vraag van Kathleen Depoorter (N-VA) verklaarde de minister onder meer het volgende: ‘Ik wil u toch wel meegeven dat de Taskforce Vaccinatie geen enkele vraag heeft gekregen van de agentschappen die concreet bezig zijn met de organisatie van de vaccinatiecentra. Dus er is geen enkele vraag gesteld, noch van het Vlaams Agentschap noch van de Waalse en Brusselse collega’s. Er is geen enkele vraag gesteld door de agentschappen om de noodwet te verlengen. Net zoals u hoor ik echter ook zaken van het terrein. Ik heb eergisteren en ook gisteren signalen gekregen van mensen die zich afvragen of de noodwet niet moet worden verlengd. Ik heb onmiddellijk contact laten opnemen, onder meer met de verantwoordelijke van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid met de opmerking dat het een en ander niet heeft gemeld en met de vraag of het Agentschap van oordeel is dat het nodig is de wet te verlengen. Dat betekent evenwel dat wij een nieuwe legistieke weg moeten afleggen.’

Uit bovenstaande reactie maken we op dat de minister ervoor open staat om de wet te verlengen. Dat blijkt echter niet uit de reactie die we via e-mail kregen van zijn woordvoerder Jan Eyckmans: ‘De “medische noodwet” werd inderdaad niet verlengd. Dat was ook niet het opzet. De wet kon eenmalig bij koninklijk besluit verlengd worden tot 30 september en dat is ook zo gebeurd. De Gemeenschappen, die de organisatie van de vaccinatiecentra in hun bevoegdheden hebben, gaven ook geen signaal dat een verlenging van de wet nog noodzakelijk was. Indien een Gemeenschap toch bijkomend personeel wenst in te zetten, dan kunnen ze bijvoorbeeld via de eigen bevoegdheid voor onderwijs de vaccinatiecentra versterken met stagiairs. De Taskforce Vaccinatie bekijkt op dit moment samen met de Gemeenschappen de uitrol van de vaccinatiecampagne met een derde prik voor de 65+ die gespreid zal worden over het najaar.’

Aansprakelijkheid

Volgens advocaat Koen Geelen, die vennoot is bij Monard Law en die gespecialiseerd is in het aansprakelijkheids -en verzekeringsrecht, kan het niet verlengen van de medische noodwet problemen veroorzaken. ‘Een inspuiting is een medische handeling die enkel door bevoegde zorgverstrekkers mag worden uitgevoerd. Afhankelijk van de manier waarop de spuit moet worden geplaatst en de stof die wordt toegediend, kan dat gaan over alleen geneesheren, geneesheren en verpleegkundigen of ook andere zorgverstrekkers. Wie een medische handeling uitvoert waarvoor hij niet bevoegd is en waarvoor geen wettelijke regeling voorzien is, kan in geval van schade aansprakelijk worden gesteld.’

Nu de medische noodwet niet is verlengd, ziet Geelen mogelijke problemen wat de aansprakelijkheid van de vaccinatoren betreft, omdat ze ook niet op andere regelgeving kunnen terugvallen. ‘Er bestaat de regel dat wie in opdracht handelt in principe niet aansprakelijk is voor eventuele schade. Dat is bijvoorbeeld het geval bij een werknemer, tenzij de schade het gevolg is van opzet of van een zware fout. Op die regel kunnen de niet-bevoegde vaccinatoren in de vaccinatiecentra niet terugvallen, want het zijn geen werknemers. De kans is dan ook groot dat de aansprakelijkheid bij hen persoonlijk komt te liggen.’

Daarnaast kunnen niet-bevoegde vaccinatoren volgens Geelen wellicht ook niet terugvallen op een verzekering. ‘Veel van die mensen hebben daarvoor geen verzekering. Van studenten geneeskunde bijvoorbeeld zou het mij verbazen dat ze al een verzekering burgerlijke aansprakelijkheid hebben. Heel wat verzekeringscontracten sluiten trouwens de schade uit die het gevolg is van een handeling waarvoor je niet bevoegd bent.’

‘Als je een medische handeling stelt waarvoor je niet bevoegd bent, dan overtreed je bovendien de wet op de medische zorgberoepen, en daarvoor kun je ook strafrechtelijk vervolgd worden’, aldus nog Geelen. ‘In theorie, tenminste, want ik vermoed dat de parketten wel enige redelijkheid aan de dag zouden leggen. Het zou wel erg wrang zijn dat mensen die de maatschappij een dienst bewijzen en zich waarschijnlijk niet bewust zijn van de risico’s, vervolgd zouden worden.’

Retroactief

‘De wet van 6 november 2020 die de voorwaarden bevat waaronder “onbevoegden” verpleegkundige handelingen mogen stellen, en het uitvoeringsbesluit van 13 december 2020 waarin deze handelingen, waaronder dus het vaccineren, opgesomd worden, zijn inderdaad niet verlengd,’ bevestigt Ann Dierickx, advocaat-partner bij Dewallens & Partners en gastprofessor gezondheidsrecht aan de faculteiten Rechten en Farmacie van de UAntwerpen.

‘Vrijwilligers kunnen dus niet langer genieten van de juridische bescherming waarin deze wet voorziet. Wat niet wil zeggen dat ze nu plots niet meer over de nodige bekwaamheid zouden beschikken om te vaccineren. Ze hebben daar tenslotte een opleiding voor gevolgd – dat was een voorwaarde die in de noodwet was opgenomen,’ aldus nog Dierickx.

De minister zou het gebrek aan juridische bescherming volgens Dierickx snel kunnen oplossen door de wet alsnog te verlengen. Die verlenging maakt de “onbevoegden” dan automatisch retroactief bevoegd. ‘Op die manier hoeft er op geen enkel moment een probleem te zijn. Ik kan mij voorstellen dat mensen zich ondertussen ongerust maken, maar ik zou de risico’s ook niet dramatiseren.’