Factcheck: ‘Schaf levenslange gevangenisstraf af: het is steriele foltering’

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Dat lazen we onlangs in een open brief van Bruno Dayez, advocaat van Marc Dutroux, in de kranten van Sudpresse. Maar klopt dat wel?

Marc Dutroux werd in 2004 veroordeeld tot levenslang en zit ruim 23 jaar in de cel. Zijn advocaat vraagt de vervroegde vrijlating. Als de strafuitvoeringsrechtbank akkoord gaat, kan hij in 2021 vrijkomen.

Sinds de afschaffing van de doodstraf is levenslang de zwaarste straf in België. Levenslang veroordeelden kunnen na een aantal jaren vervroegde invrijheidstelling vragen en krijgen. Dat gebeurt maar heel af en toe.

Heel wat wetenschappelijke literatuur noemt levenslange celstraf ‘inhumaan’. Hans Claus, oud-gevangenisdirecteur en secretaris van De Huizen, een proefproject met kleinschalige detentiehuizen, vindt de vergelijking met ‘steriele foltering’ toch overtrokken. ‘Op het ogenblik van gruwelijke feiten ontstaat terecht maatschappelijke verontwaardiging en ook angst. Daar moet je een antwoord op bieden.’ Levenslang als straf is dus verdedigbaar, maar iemand ook echt een leven lang opsluiten gaat voor Claus te ver. ‘Op het ogenblik van de veroordeling weet je nooit hoe iemand binnen vijftien of twintig jaar zal zijn. Ik heb mensen in de gevangenis door ingrijpende gebeurtenissen zien veranderen. Gevangenen kunnen zelf fysiek of psychisch ziek worden. Mensen veranderen en ook de samenleving verandert.’

Levenslang afschaffen is voor Claus niet zomaar de oplossing. ‘Dan zou je de straf moeten vervangen door terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank.’ Hij vindt levenslang alleen aanvaardbaar als de mogelijkheid bestaat om vervroegd vrij te komen: ‘Een veroordeelde moet perspectief hebben.’

In de VS bestaat levenslang als straf zonder mogelijkheid om ooit vrij te komen. Ook dat is een duidelijk perspectief, vinden voorstanders: de veroordeelde wéét dat hij of zij in de cel zal sterven.

Hoogleraar criminologie Paul De Hert (VUB) onderzocht samen met Ineke Casier de levenslange gevangenisstraf in verschillende landen. In een grondig gedocumenteerd artikel verzetten ze zich tegen het idee van levenslang als alternatief voor de doodstraf. Ze analyseerden ook de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. In verschillende arresten stelt het Hof dat levenslang niet per definitie een schending van de mensenrechten is als de jure en de facto het perspectief bestaat om vervroegd vrij te komen. Die rechtspraak krijgt kritiek omdat dat perspectief soms puur theoretisch blijft. In Nederland kan een tot levenslang veroordeelde enkel door een gratiemaatregel vrijkomen, wat al decennia niet meer is gebeurd.

De Hert en Casier verwijzen ook naar Portugal, waar levenslang is afgeschaft en vervangen door de maximumstraf van 25 jaar. Ze noemen Portugal ‘een goed voorbeeld’ en pleiten ervoor de verkortbare levenslange gevangenisstraf te schrappen omdat die een onmenselijke onzekerheid creëert.

Claus: ‘Als levenslang een relevante maatschappelijke, herstellende inhoud krijgt, dan is dat beter te verantwoorden. Maar die andere inhoud vraagt ook een ander soort detentie.’