Factcheck: protest in Karakalpakstan bloedig onderdrukt, maar virale video kan rode kleurstof tonen

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In de Oezbeekse regio Karakalpakstan vonden de afgelopen dagen massaprotesten plaats, gericht tegen een grondwetswijziging die de regio haar autonomie zou ontnemen. In een virale video van dat protest kleurt een straat rood. Veel socialemediagebruikers geloven dat het gaat om bloed. Hoewel de protesten met harde hand werden onderdrukt, is daar geen bewijs voor. Het lijkt te gaan om een rode vloeistof uit een waterkanon.

Op 2 juli post een Engelstalige Twittergebruiker een video die opgenomen zou zijn in de stad Nukus. Nukus is de hoofdstad van de Oezbeekse autonome regio Karakalpakstan.

In de video, die gefilmd werd vanaf een hoogte en dertien seconden duurt, zien we een brede straat waarop we een groep mensen zien bewegen (hier gearchiveerd). We zien ook een groot blauw voertuig. De straat is deels nat en roodgekleurd. In het bijschrift lezen we ‘Angstaanjagende video uit Nukus, Karakalpakstan.’ De video wordt meer dan 253.000 keer bekeken.

We onderzoeken deze virale video, maar eerst even wat context. De dunbevolkte regio Karakalpakstan ligt in het noordwesten van Oezbekistan. Met zijn natuurlijke rijkdom aan olie, aardgas en zout is de regio economisch belangrijk voor het Centraal-Aziatische land. 

Eind juni kondigde de Oezbeekse president Sjavkat Mirzijojev aan dat er een grondwetswijziging zou worden doorgevoerd. Onder de huidige grondwet wordt Karakalpakstan gezien als een autonome regio. Met de voorliggende wijziging zou dat autonome statuut geschrapt worden. Dat lokte op 1 en 2 juli grote manifestaties uit in de hoofdstad Nukus. 

Duizenden kwamen op straat in het grootste protest in Oezbekistan van de laatste jaren. President Mirzijojev riep de noodtoestand uit. 

Bloedig neergeslagen

Dat de Oezbeekse regering die manifestaties hardhandig onderdrukte, staat buiten kijf. Volgens officiële cijfers van het Oezbeekse regime zelf zouden er 18 doden en 243 gewonden gevallen zijn. Oppositieleden zeggen dat de cijfers een pak hoger liggen. Recent doken er verschillende video’s van bloedige taferelen op, die zich zowel op straat als in de ziekenhuizen afspeelden.

Door de bloedige onderdrukking geloven tal van socialemediagebruikers op Twitter en Facebook dat de rode vloeistof in de virale video bloed is (hier gearchiveerd).

Oezbeekse media spreken die bewering tegen. Zij zeggen dat het niet gaat om bloed, maar wel om gekleurd water, dat gebruikt werd om manifestanten te markeren. Dat is ook wat het Oezbeekse parlementslid Bobur Bekmurodov beweert. 

Om dat te bewijzen gebruiken ze een foto uit Wit-Rusland, genomen in oktober 2020, van een waterkanon dat manifestanten met een oranje vloeistof besproeit (hier gearchiveerd). Dat zien we ook in deze beelden.

Zien we een bloedbad of gekleurd water? We onderzoeken de virale video en plaatsen hem in de juiste context door te vergelijken met ander beeldmateriaal.

Echte beelden uit Nukus?

De virale video is recent en werd opgenomen op een centrale boulevard in Nukus. Dat weten we door visuele elementen in de video (links) te vergelijken met Streetview van Yandex (rechts). We vonden geen indicaties van beeldmanipulatie. 

Om deze video te contextualiseren onderzocht en verifieerde Knack elf video’s van het protest, allemaal gemaakt op 1 of 2 juli. U kunt ze hier vinden op een interactieve kaart:

Kleurstof mogelijk?
Kan het zijn dat demonstranten met een gekleurde vloeistof werden bespoten in Nukus? Op een chaotische video, opgenomen 150 meter van de virale video, zien we een voertuig dat gebruikt wordt door de Oezbeekse oproerpolitie. We lezen op een logo ‘Jino’ en ook ‘JIN . motors’ (0:25).

We googelen deze woorden. Zo komen we uit bij een Zuid-Koreaans bedrijf, Jino Motors, dat waterkanonnen produceert.  

Het Titan-waterkanon is een van de voertuigen die zij produceren. Visuele elementen uit de video van Nukus (gekleurde kaders) komen overeen met een een foto op een verkoopsite voor het voertuig. Zo weten we dat het inderdaad een Titan is die werd ingezet tijdens de protesten in Karakalpakstan.

Op die site lezen we dat het voertuig geschikt is als waterkanon, maar ook schuim, traangas én verf (rood kader) kan afvuren. Het is dus theoretisch mogelijk dat er een gekleurde vloeistof werd gespoten op de betogers. 

Het Wit-Russische voorbeeld waar oproerpolitie spoot met oranjegekleurd water is niet het enige voorbeeld. Betogers besproeien met kleurstof  gebeurt wel vaker tijdens protesten. In dit Time-artikel zien we onder andere paarse, blauwe, groene, roze en oranje kleurstof gebruikt door oproerpolitie wereldwijd. 

Kleurstof werkelijk in Nukus?

In de virale video zwenkt de camera even naar links (0:07) en rechts (0:03). Zo zien we duidelijk dat er ook droge plekken zijn op die straat. Het is plausibel dat de natte plek werd veroorzaakt door een waterkanon. 

Bovendien werd vlakbij het waterkanon zichtbaar ingezet. We vinden ook andere video’s waarin we waterkanonnen zien spuiten (blauwe kaders, 0:01 en 0:13). Al zien we hier geen rode kleurstof gemengd met water. 

In een andere video op Instagram zien we een groepje mannen stenen gooien naar de oproerpolitie. Ook in deze video zien we rode plassen op straat. Deze video (rechts, 0:26) blijkt opgenomen aan de overkant van de straat ten opzichte van de virale video (links, 0:05) en toont exact dezelfde plek. Zo zien we een blauw verkeersbord (blauwe kaders), een waterpunt (gele kaders) en een barricade (rode kaders) in beide video’s overeenkomen. 

In de Instagramvideo zien we geen bloedende mensen of gewonde lichamen op straat liggen die de rode kleur zouden kunnen verklaren. De roodachtige plassen zijn er al, maar uit niets valt op te maken dat hier net een bloedbad plaatsvond. Mensen staan er relatief rustig bij, op wat stenengooiers na. 

Vanaf seconde 5 is in de Instagramvideo een gekleurde nevel in de achtergrond te zien (oranje kaders), waarvan mensen weglopen. Die nevel heeft een roodoranje gloed, wat zou kunnen wijzen op gekleurd water. 

Als de nevel optrekt (vanaf 0:16), zien we dat er een waterkanon staat aan de linkerkant van de straat. Het is dus goed mogelijk dat de oranje nevel afkomstig is van dat kanon.

Deze plek is niet de enige waar we begin juli rode plassen zien in Nukus. In een video 1 kilometer verderop opgenomen zien we eveneens grote plassen rode vloeistof op straat (links, 0:01). Enkele meters verder zien we (rechts, 0:09) wél iemand liggen met een hoofdwonde. Het bloedverlies lijkt echter niet in proportie met de grote rode plassen. Ook hier waren waterkanonnen actief.

Op basis van de onderzochte beelden kan het zijn dat rode vloeistof werd ingezet door de Oezbeekse oproerpolitie. Visueel bewijs dat het om grote hoeveelheden bloed gaat op de plekken waar we rode plassen zien, vonden we niet.

Dit onderzoek werd gedaan op basis van het beeldmateriaal dat momenteel beschikbaar is. Dat beeldmateriaal is schaars omdat de regering de mobiele internetverbindingen verbrak op 27 juni, volgens de gespecialiseerde nieuwssite Eurasianet. Ook vast internet werd daarna onbereikbaar. 
Knack nam ook contact op met freelancejournalist Joanna Lillis, die op 3 juli in Nukus aankwam en mogelijk met ooggetuigen zou kunnen spreken. We kregen nog geen reactie van haar. Zij werd opgepakt door de Oezbeekse politie, maar zou nu weer vrij zijn.

Ook minstens één lokale journalist werd opgepakt. Oezbekistan staat 133e op de ranglijst van persvrijheid van Reporters Without Borders.