Factcheck: opgeblazen complimenten kunnen kans op narcisme verhogen

‘Uit onderzoek is gebleken dat je door te veel complimenten te geven een narcist kunt creëren’, zo lazen we op Amayzine. Dat is te veralgemenend. Maar bij kinderen met een hoge zelfwaardering kunnen opgeblazen complimenten de kans op narcisme wel verhogen. We beoordelen de stelling als eerder waar.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In Nederland werd daarover onderzoek gevoerd door universitair hoofddocent Eddie Brummelman (Universiteit Amsterdam). Volgens hem klopt de stelling slechts deels. ‘Voor een van onze onderzoeken wilden we in kaart brengen hoe ouders complimenten geven en wat voor gevolgen dat heeft op de ontwikkeling van hun kinderen. We deden observaties bij gezinnen thuis om na te gaan hoe vaak ouders complimenten gaven en welke soort complimenten dat waren. Een kwart ervan bleken “opgeblazen” complimenten, met woorden als “ongelooflijk” of “fantastisch”.

‘Nadien hebben we anderhalf jaar lang het zelfbeeld van die kinderen gemeten, op verschillende momenten. We keken onder meer naar zelfwaardering en narcisme. Onder dat laatste begrijpen we het gevoel dat je beter bent dan anderen en meer rechten hebt dan anderen. Wat bleek: kinderen met een lage zelfwaardering kregen van hun ouders meer opgeblazen complimenten. Maar dat had een averechts effect: hoe meer van dat soort complimenten ze kregen, hoe lager hun zelfwaardering.

‘Bij een deel van de kinderen met een hoge zelfwaardering, zagen we dat veel opgeblazen complimenten wél gelinkt kunnen zijn aan de ontwikkeling van narcistische trekken. Al was dit geen interventiestudie, waardoor je niet zomaar een oorzakelijk verband kunt aantonen.

‘Er spelen nog veel meer oorzaken mee. Voor ouders is het belangrijk om te onthouden dat complimenten vaak niet nodig zijn: het is geen effectieve manier om zelfwaardering op te krikken. Een compliment is en blijft een oordeel, wat kinderen niet altijd prettig vinden. Wat wel helpt, is warmte en liefde geven. Toon interesse in je kind, maak samen plezier en toon affectie.’

Dat beaamt professor ontwikkelingspsychologie Bart Soenens (UGent). ‘Het onderzoek van Brummelman is zeer boeiend en goed uitgevoerd. In oudere theorieën over het ontstaan van narcisme werd gezegd dat narcisme ontstaat door een gebrek aan ouderlijke warmte en waardering, als een soort compensatie. Maar dat klopt niet.

‘Er zijn verschillende voorspellende factoren voor narcisme, waaronder genetica, maar ook bepaalde soorten complimenten kunnen een rol spelen. Het gaat dan om overdreven complimenten, zoals: “Wat een spectaculaire tekening, Vincent van Gogh zou het zeker niet beter doen”. En ook persoonsgerichte complimenten, zoals: “Jij hebt een ongelofelijke talenknobbel”, zouden negatieve effecten kunnen hebben. Een kind gaat zijn succes dan toeschrijven aan zijn eigen talent. Maar als het faalt, kan het ook gaan geloven dat het als persoon waardeloos is.

‘De beste vorm van complimenten zijn procesgericht: geef positieve feedback over de weg die een kind aflegt in de richting van een bepaald doel. Maar vaak zijn complimenten trouwens overbodig, zeker als een kind iets doet vanuit een intrinsiek plezier of motivatie. Dan kunnen ze ook weer een averechts effect hebben.’