Factcheck: Oekraïens leger haalt Russisch vliegtuig neer, maar gebruikt oude foto ter illustratie

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

De officiële Twitteraccount van het Oekraïense leger gebruikt een foto om aan te kondigen dat het een Russisch gevechtsvliegtuig heeft neergehaald. Uit OSINT-analyse blijkt dat de Oekraïners effectief een Russische vliegtuig neerhaalden op 6 maart, maar de foto blijkt uit 2015.

Op 8 maart wordt onderstaand bericht gedeeld in de Telegramgroep DeRedacteur (1227 leden). We zien twee screenshots: één van een recente tweet van het Oekraïense leger en een ander van een artikel met als titel ‘Turkije schiet een Russisch gevechtsvliegtuig neer aan de Syrische grens’. De afbeeldingen bij de tweet en het artikel lijken op elkaar.

Het bijschrift bij deze screenshots leest in het Engels: ‘Opnieuw een leugen van Oekraïne. De Strijdkrachten van Oekraïne meldden op hun officiële Twitteraccount dat ze een “vliegtuig” van het Russische leger zouden hebben neergeschoten. In werkelijkheid bleek het te gaan om een Su-24M, die op 24 november 2015 werd neergeschoten door de Turkse luchtmacht nabij de Syrisch-Turkse grens.’ Dezelfde claim vinden we ook terug op YouTube.

Klopt het dat het Oekraïense leger een foto uit 2015 gebruikte bij een recent Twitterbericht? Officiële instanties worden door lezers sneller als betrouwbare bron beschouwd. Ook reguliere media verwijzen in hun verslaggeving vaak naar Oekraïense legerbronnen. Dus als de officiële Twitteraccount van het Oekraïense leger misinformatie verspreidt, dan is de kans groter dat die misinformatie zich verder verspreidt.

We onderzoeken de echtheid van het screenshot van de tweet (1), van het screenshot van het artikel (2) en of hetzelfde beeld tweemaal werd gebruikt (3). Ten slotte gaan we na of recent een Russisch vliegtuig door het Oekraïense leger werd neergeschoten (4).

1) Echte tweet

Het screenshot van de tweet van het Oekraïense leger is echt. We vinden de tweet van 6 maart 2022 (hier gearchiveerd) op de officiële account van de generale staf van de Oekraïense strijdkrachten terug. De Oekraïense tekst met de hashtag #stoprussia laat zich vertalen als ‘nog een vliegtuig van de Russische bezetter landt op Oekraïense bodem’. In combinatie met de foto van een brandend vliegtuig wordt duidelijk geïnsinueerd dat een vliegtuig werd neergeschoten.

2) Echt artikel

We googelen de titel uit het screenshot van het artikel om na te gaan of het hier over een echt screenshot gaat.

Zo komen we uit bij een artikel van de Financial Times van 24 november 2015 met als titel ‘Turkije schiet een Russische gevechtsvliegtuig neer aan de Russische grens’. De Turkse autoriteiten meldden toen dat de Sukhoi Su-24 tien waarschuwingen had genegeerd om een door Turkije ingestelde verboden zone te verlaten, en dat het leger het toestel uiteindelijk neerschoot nadat het vanuit Syrië het Turkse luchtruim was binnengevlogen. De Russische president Vladimir Poetin betwistte die uitleg. Hij zei dat de gevechtsvliegtuigen Russen aanvielen die zich bij de terreurorganisatie IS hadden aangesloten. De BBC publiceerde in 2015 ook een video van het incident. Ook het rechtse screenshot is dus echt.

3) Oude foto werd hergebruikt

Zoals verschillende Twittergebruikers en de erkende Turkse factcheckers van Teyit hebben achterhaald, werd in de recente tweet van het Oekraïense leger een foto uit 2015 hergebruikt. Het beeld werd wel gespiegeld en de achtergrond donkerder gemaakt, maar we zien dezelfde details op de foto bij het artikel uit 2015 (links) en de recente tweet (rechts).

4) Wel degelijk een Russisch vliegtuig neergehaald

Rest de vraag of ook de inhoud van het bericht van het Oekraïense leger incorrect is.

Op de officiële Facebookaccount van het Oekraïense leger werd dezelfde tekstboodschap gepubliceerd (hier gearchiveerd) als op Twitter, maar hierbij zien we andere foto’s en een disclaimer met link naar het factcheckartikel van Teyit.

Dat valt logisch te verklaren als we kijken naar de geschiedenis van het Facebookbericht. Om die te achterhalen klikken we rechtsboven op ‘…’ en dan op ‘Bewerkingsgeschiedenis bekijken’. Zo zien we dat dit bericht één foto bevatte toen het online kwam op 6 maart om 19u.

Die foto werd echter verwijderd op 8 maart om 8u42 en vervangen door drie nieuwe foto’s van wrakstukken.

Na de publicatie van de factcheck van Teyit werd de foto op Facebook dus vervangen. De foto’s met de wrakstukken dateren van 7 maart 2022. De locatie van die wrakstukken, een buitenwijk van Charkiv, werd achterhaald met verschillende video’s en satellietbeelden.

Op beelden van een bewakingscamera zien we hoe het vliegtuig wordt neergehaald. Volgens de tijdsbepaling op de camera gebeurde dat op 6 maart rond 18u10. Dat is dus vóór het Oekraïense leger erover communiceerde op Twitter en Facebook.

Op de overzichtskaart met geverifieerde oorlogsbeelden van de vzw Centre for Information Resilience vinden we die informatie ook terug.