Factcheck: niet bewezen dat Oekraïens pantservoertuig beschilderd is met hakenkruis

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens een aantal socialemediagebruikers en websites staat een hakenkruis geschilderd op een Oekraïens pantservoertuig dat te zien is in een Duitse tv-reportage. Hoewel het om een onscherpe video gaat, lijkt op de ingezoomde beelden inderdaad een hakenkruis te zien. Het videofragment is geknipt uit een reportage over wapens die het Russische leger in Oekraïne heeft achtergelaten. Of het om een Oekraïens of een Russisch pantservoertuig gaat, valt daarom volgens experts niet met zekerheid te achterhalen.

Op 23 september verschijnt onderstaande tweet (hier gearchiveerd).

De Russische president Vladimir Poetin rechtvaardigde de inval in Oekraïne met het argument dat in Kiev een neonazistisch regime aan de macht zou zijn. Sindsdien verwijzen nogal wat socialemediaposts naar uitspraken, symbolen, gebaren of andere elementen die de nazisympathieën van de Oekraïense bevolking of de Oekraïense regering zouden bevestigen.  

Wat zien we in het filmfragment?

In het elf seconden durende fragment in de tweet zien we een journaliste die praat met een militair, terwijl in de achtergrond een pantservoertuig voorbijkomt. Op seconde 7 blijft het beeld stilstaan. We zien een rood kader boven het pantservoertuig, dat een vergroting lijkt te zijn van een opschrift op het voertuig. In het kader zien we links iets wat op een kruis lijkt, met daarnaast een vierkant met daarin een blauwe vlek. 

Het korte filmpje, dat 55.900 keer is bekeken, wordt samen met de claim over het hakenkruis ook op Facebook gedeeld. De Zwitserse website Uncut News neemt de tweet over in een artikel, waarvan een vertaling verschijnt op Frontnieuws, een site die bekend staat als leverancier van fake news. Ook de website van InfoWars, het populaire complotprogramma van de Amerikaanse presentator Alex Jones, bericht over het vermeende incident, net als een Indiase en een Russische website. We vinden het korte filmpje ook terug op een Russisch YouTubekanaal, waar het al op 22 september werd gepost, dus nog voor bovengenoemde tweet online kwam.

De twitteraar meent in het rode kader een hakenkruis te herkennen. Uit de twitterreacties blijkt dat velen het met hem eens zijn, terwijl een heleboel anderen zijn claim ‘fake news’ noemen. Sommigen denken dat het beeld gemanipuleerd is, anderen schrijven dat het een buitgemaakt Russisch voertuig is. Iemand werpt op dat het hakenkruis van de nazi’s gekanteld is, nog anderen zien in het vierkant rechts van het vermeende nazisymbool dan weer de Russische vlag. Ook bij de reacties op de Russische YouTube-pagina wordt dat laatste geopperd. ‘Er staat een hakenkruis op het Oekraïense voertuig en een Russische vlag in de buurt’, schrijft iemand.

De Russische vlag is een horizontale driekleur die bestaat uit drie horizontale velden: wit bovenaan, blauw in het midden, en rood onderaan. Het witte en blauwe vlak zou je op de (onscherpe) beelden kunnen zien, het rood valt echter niet te bespeuren.

Duitse reportage

We namen contact op met Kavita Sharma, de journaliste die de reportage maakte, en met haar opdrachtgever, de Duitse nieuwszender N-TV die deel uitmaakt van de RTL-groep. Tot op vandaag kregen we geen reactie, noch van Sharma zelf, noch van de zender. Op de website van N-TV vonden we wel de reportage terug waaruit het korte filmpje werd geknipt.

De titel van de reportage luidt ‘Ukrainer: Russen geben uns mehr Waffen als der Westen’ (Oekraïne: De Russen geven ons meer wapens dan het Westen). In de reportage spreekt de journaliste met Oekraïense militairen in het in september bevrijde Izjoem. De soldaten vertellen over wapens die de Russische bezetter heeft achtergelaten, onder meer munitie en pantservoertuigen. Ze betreuren dat Duitsland niet bereid is om pantservoertuigen en andere wapens te leveren. Over de opschriften van het voorbijrijdende pantservoertuig wordt in de reportage niets gezegd.

We zien in de reportage ook een pantservoertuig met daarop de letter Z, die in Rusland veelvuldig wordt gebruikt door pro-oorlogsactivisten. Op een ander voertuig dat in de reportage te zien is lezen we dan weer het opschrift ‘KPAKEH’ – ‘Kraken’, dat is de naam van een vrijwilligersregiment in het Oekraïense leger. 

Op 00:58 rijdt in de achtergrond het pantservoertuig voorbij dat we in het korte fragment zagen. Je zou op de beelden een hakenkruis kunnen herkennen, al is het beeld onscherp. Ook de andere opschriften op het voertuig zijn moeilijk te herkennen.

Geen gemanipuleerde beelden

We leggen de beelden van N-TV voor aan postdoctoraal onderzoeker in beeldmanipulatie Hannes Mareen (UGent – imec), die ze voor ons analyseert met beeldmanipulatiedetector MeVer. ‘De video van N-TV is, voor alle duidelijkheid, niet het origineel dat uit de camera kwam’, laat hij weten. ‘Het is een montage van opeenvolgende filmpjes en misschien gebeurde er nog extra compressie bij het plaatsen op de website.’ 

‘Na analyse van de beelden vind ik in ieder geval geen duidelijke sporen van manipulatie in de regio van het vermeende hakenkruis’, schrijft Mareen. ‘Al moet je er wel rekening mee houden dat MeVer bedoeld is om afbeeldingen te analyseren, eerder dan video.’

We leggen de tweet en de reportage ook voor aan docent militaire geschiedenis Tom Simoens van de Koninklijke Militaire School in Brussel. Volgens hem lijkt het pantservoertuig een MT-LB-voertuig te zijn. De opschriften vindt hij moeilijk leesbaar. Simoens: ‘Je kunt daar een hakenkruis in zien. Ofwel klopt dat en dat kan betekenen dat deze bemanning nazisympathieën heeft of dat ze misschien “nazi” als een soort geuzennaam gebruikt? Ofwel zien we dingen die er niet zijn en stond er iets anders, maar ging de verf er deels van af? Uiteraard is het mogelijk dat dit een Russisch voertuig is dat door de Oekraïners is overgenomen. ‘Er zijn zelfs al verhalen bekend van voertuigen die twee keer van kant wisselden.’