Factcheck: nee, ziekenhuizen in Oklahoma hebben niet ‘handen vol’ met ivermectine

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens een Knack-lezer zou Gazet van Antwerpen ‘fake news’ verspreiden over ivermectine, een geneesmiddel waarvan sommigen onterecht denken dat het helpt tegen covid. Volgens de krant zouden Amerikaanse ziekenhuizen de ‘handen vol’ hebben met mensen die ivermectine innamen, maar daarvoor vinden we geen bewijs.

Op 7 september ontvangt Knack mail van een lezer. Gazet Van Antwerpen zou ‘fake news’ verspreid hebben, zo luidt de claim. De lezer linkt naar dit artikel ‘Amerikaanse ziekenhuizen hebben handen vol met mensen die veterinair middel slikken tegen coronavirus: “Je bent geen paard'”.

‘Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad en andere gazetten’ zouden hetzelfde foutieve bericht hebben verspreid, schrijft de lezer nog.

Waarover gaat het? Ivermectine is een middel om worminfecties bij dieren te bestrijden. Studies toonden aan dat ivermectine bij dieren ook zou kunnen helpen om covid-19 te behandelen. Sindsdien hopen sommigen dat het ook voor mensen van toepassing zou kunnen zijn. Daarover lopen meerdere klinische studies, maar onomstotelijk bewijs dat ivermectine covid kan genezen bij mensen is er momenteel niet. Autoriteiten zoals het Europees Geneesmiddelenagentschap en de Wereldgezondheidsorganisatie raden daarom af om het middel te gebruiken in een coronabehandeling.

Het Amerikaanse gezondheidsagentschap CDC en de Amerikaanse voedsel- en geneesmiddelenwaakhond FDA waarschuwen voor het experimenteren met ivermectine. De FDA deed dat zelfs met een niet mis te verstane tweet: ‘Je bent geen paard. Je bent geen koe. Serieus, allemaal, stop ermee.’

Op 5 september stond op de meeste Vlaamse nieuwssites te lezen dat er in de Verenigde Staten een grote vraag zou zijn naar ivermectine. Niet alleen Gazet van Antwerpen berichtte hierover. De Morgen, Het Belang Van Limburg, Het Nieuwsblad, Knack en Het Laatste Nieuws kopten dat er in de Verenigde Staten sprake zou zijn van een ‘stormloop op anti-parasitair middel’. De Standaard noemt ‘paardenontwormer tegen covid-19 populair bij conservatief Amerika’. Wat opvalt, is dat al de artikels erg op elkaar lijken. Ze werden overgenomen van het persagentschap Belga, dat op zijn beurt het stuk overnam van het Nederlandse persagentschap ANP. Soms werden de artikels wat aangepast, maar ze bevatten dezelfde basistekst.

Gingen deze media in de fout zoals de Knack-lezer stelt?

Een ‘stormloop’ of ‘handen vol’ werk valt moeilijk te factchecken. Vanaf wanneer – hoeveel mensen – kun je over een stormloop spreken? Het stuk van ANP (zie screenshot hieronder), overgenomen door de Vlaamse pers, bevat geen cijfergegevens die de titel – het beeld van de stormloop daarin – concretiseren (‘Pandemie leidt in VS tot stormloop op anti-parasitair middel’).

We zoeken zelf naar de data. Volgens het National Poison Data System (NPDS), dat gegevens verzamelt van 55 antigifcentra in de Verenigde Staten, steeg het aantal innames van ivermectine van 133 in juli 2021 tot 459 in augustus 2021.

Volgens de data van het NPDS waren er van 1 januari tot 31 augustus 2021 al 1143 meldingen van innames van ivermectine, dat is een stijging met 163 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Dit zijn echter cijfers voor heel de Verenigde Staten. Ze gaan niet over opnames in ziekenhuizen of de druk daarop, maar over meldingen bij antigifcentra.

Hoe kan – zonder harde bewijzen – de claim dat Amerikaanse ziekenhuizen de ‘handen vol’ hebben met mensen die ivermectine innamen, in de Vlaamse pers belanden?

Veel heeft te maken met deze paragraaf uit het ANP-artikel: ‘Jason McElyea uit Oklahoma waarschuwde in Amerikaanse media dat de wachttijden in ziekenhuizen oplopen door de toestroom van mensen die ziek worden nadat ze zichzelf hebben behandeld met ivermectine. Hij stelde dat patiënten na een overdosis last krijgen van misselijkheid, spierpijn en zelfs verlies van zicht.’

De ‘stormloop’ in het persbericht lijkt gebaseerd op die uitspraak van een arts uit Oklahoma. Over die uitspraak is echter in heel de wereld commotie ontstaan, nadat hij werd opgepikt door andere media. Onder andere de BBC en The Guardian gebruikten quotes van de arts en plaatsten later updates bij hun artikels. De uitspraken van McElyea werden in de VS voor waar aangenomen, zonder wederwoord. CNN had het over een ‘slecht stuk journalistiek’.

Hoe zit de vork in de steel? Op 3 september publiceert het Amerikaanse magazine Rolling Stone een artikel waarover het een paar dagen later een update moet verspreiden. ‘Slachtoffers van schotwonden moeten wachten omdat overdosissen met paardenontwormer ziekenhuizen in Oklahoma overstelpen, zegt dokter’, luidt de titel van het originele stuk. Het gaat over ivermectine.

Volgens Rolling Stone experimenteren veel Amerikanen met ivermectine als coronageneesmiddel en leidt dit tot overvolle ziekenhuizen, door de toevloed van mensen die van het paardengeneesmiddel schade hebben ondervonden. De titel van het stuk was gebaseerd op de quote van dokter McElyea.

Rolling Stone had de man niet zelf gesproken, het magazine nam uitspraken van hem over uit een interview met de lokale nieuwszender KFOR: ‘De spoeddiensten zijn zo overbelast [door mensen die binnenkomen nadat ze ivermectine innamen] dat slachtoffers van schotwonden het moeilijk hadden om […] behandeld te kunnen worden.’

Op 5 september past Rolling Stone het artikel evenwel aan: het krijgt een nieuwe titel, en er komt een update bij het stuk. ‘Eén ziekenhuis ontkent verhaal van dokter uit Oklahoma over ivermectine-overdosissen die op spoeddiensten de zorg voor slachtoffers van schotwonden vertragen’, is de nieuwe kop boven het stuk.

Volgens de update van Rolling Stone is de arts verbonden aan een groep medici die meerdere ziekenhuizen in Oklahoma bedienen. Dokter Jason McElyea zou naar eigen zeggen verbonden zijn aan drie ziekenhuizen, zo vinden we in online profielen. Zijn die ziekenhuizen het eens met de uitspraken van McElyea? Krijgen slachtoffers van schotwonden niet de nodige zorgen door een toestroom aan ivermectinegebruikers?

‘Nee’, stelt het het ziekenhuis Northeastern Health System – Sequoyah. Dat plaatst de volgende mededeling op zijn website: ‘Dr. McElyea heeft […] al meer dan twee maanden niet meer op onze campus in Sallisaw gewerkt. NHS Sequoyah heeft geen patiënten behandeld vanwege complicaties bij het innemen van ivermectine. Dit houdt ook in dat er geen patiënten zijn behandeld voor een overdosis ivermectine. Alle patiënten die onze spoedeisende hulp hebben bezocht, hebben de nodige medische zorg gekregen. Ons ziekenhuis heeft geen patiënten moeten afwijzen die spoedeisende hulp zochten.’

McElyea zou ook verbonden zijn aan het McAlester Regional Health Centre. Maar bij regionale nieuwszender KNWA/Fox24 laat ook dat ziekenhuis weten dat de uitspraken van McElyea niet kloppen: ‘Op dit moment zijn er geen overdoses Ivermectine in ons ziekenhuis bekend. Dokter McElyea werkt niet bij McAlester Regional Health Center.’

Een derde ziekenhuiskoepel waaraan McElyea verbonden zou zijn (Integris Health) kwam met een verklaring bij lokale nieuwszender Fox25. De ziekenhuiskoepel bevestigt dat McElyea voor hun instellingen werkt en dat er een handvol ivermectine-patiënten op de spoedafdeling ligt: ‘Hoewel onze ziekenhuizen niet vol zitten met mensen die ivermectine hebben ingenomen, dragen dergelijke patiënten bij aan de opstopping die al wordt veroorzaakt door covid-19 en andere noodgevallen.’

Kortom, twee ziekenhuizen waaraan McElyea volgens zijn online profielen verbonden zou zijn, ontkennen dat hij op dit moment voor hen werkt en dat ze patiënten met schade door ivermectine behandelen op hun spoeddiensten. Een derde ziekenhuis, waar hij wel voor werkt, zegt dat er zo een klein aantal patiënten is, maar spreekt niet van een overrompeling. Het lijkt erop dat McElyea zijn getuigenis in elk geval sterk heeft aangedikt. Van een ‘stormloop’ lijkt geen sprake.

Reactie VRT NWS en ANP

De meeste Vlaamse media citeerden McElyea niet letterlijk, VRT NWS deed dat wel. VRT NWS gebruikte dezelfde quote als Rolling Stone: ‘De spoeddiensten van ziekenhuizen zitten zo vol dat patiënten met schotwonden het moeilijk hadden om doorverwezen te worden naar de juiste zorg. Ambulances staan aan de ziekenhuizen te wachten tot er een bed vrijkomt voor hun patiënt, maar dat is er niet.’

Die quote (links) werd in een update van het artikel evenwel verwijderd. VRT NWS publiceerde een rechtzetting op 7 september. De ombudsman van VRT NWS, Tim Pauwels, gaf over die rechtzetting ook nog extra uitleg in een videoboodschap.

Bij de andere Vlaamse media die het artikel overnamen van het Nederlandse persagentschap ANP, kwam er geen rechtzetting. Alleen Knack plaatste deze factcheck als disclaimer bij het online artikel en verwijderde de passage over McElyea. We nemen contact op met ANP-hoofdredacteur Freek Staps. Hij zegt ‘op de hoogte te zijn van de discussie over uitspraken die in Amerikaanse media zijn toegeschreven aan de heer McElyea’. Maar, Staps besluit: ‘De concrete uitlatingen die hij (McElyea, nvdr) in Amerikaanse media doet en die wij aanhalen worden ook door hem niet weersproken en zijn niet gerectificeerd’.

ANP besloot wel, na de vragen van Knack, om volgende disclaimer bij hun artikel te plaatsen:

Knack ziet geen reden om te spreken over Amerikaanse ziekenhuizen die de ‘handen vol’ hebben met ivermectine-patiënten. Die titel van Gazet van Antwerpen was voornamelijk gebaseerd op de uitlatingen van McElyea, en die blijken op grond van verklaringen van ziekenhuizen eerder onwaar. CNN vat de verspreiding van de misinformatie als volgt samen: ‘Er is geen bewijs dat mensen die ivermectine nemen tegen covid-19 de hoofdoorzaak zijn dat ziekenhuizen in Oklahoma vol raken. De enige bron hiervoor die met naam werd genoemd bleek onware uitspraken te hebben gedaan. Het verhaal werd toch op grote schaal verspreid, verzameld door grote mediakanalen en versterkt op sociale media […].’

*Op 28 september 2021, na publicatie van deze factcheck, plaatste Gazet van Antwerpen een rechtzetting bij het artikel op hun site.

Ook een Facebookbericht met het artikel van Gazet van Antwerpen werd aangepast na publicatie van deze factcheck: ‘Het artikel werd aangepast op basis van nieuwe informatie.’