Factcheck: nee, Yuval Noah Harari en het WEF willen de vrije wil niet afschaffen

Op Twitter circuleert een gemanipuleerde foto van de Israëlische historicus Yuval Noah Harari met de quote: ‘Het tijdperk van de vrije wil is voorbij’. De foto bevat foute informatie over de relatie tussen Harari, het WEF en de VN. Bovendien is de quote volledig uit zijn context gerukt.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Bij de foto die rondgaat staat de quote ‘The era of free will is over’ (‘Het tijdperk van de vrije wil is voorbij’) en het logo van het World Economic Forum (WEF). Die organisatie is al langer het mikpunt van complotdenkers. Het logo doet uitschijnen dat de oorspronkelijke post van het WEF zelf is.

Onder de quote staat de naam van Harari met als bijschrift dat hij woordvoerder is voor zowel het WEF als de Verenigde Naties (VN). In deze post die al 1 miljoen mensen bereikte, wordt hij de woordvoerder genoemd van de voorzitter van het WEF, Klaus Schwab (hier gearchiveerd).

De foto gaat al een paar weken rond op vooral rechts-christelijke accounts zoals deze. Zij beschuldigen zowel Harari als het WEF ervan de vrije wil van mensen te willen afschaffen (hier gearchiveerd).

Toen de Nederlandse opiniemaker Eva Vlaardingerbroek de foto deelde, ging het viraal. Haar tweet heeft ondertussen al bijna 1 miljoen weergaven en meer dan 16.000  likes (hier gearchiveerd).

De tweet van Vlaardingerbroek werd uiteindelijk zelfs gedeeld door de beroemde Canadese psycholoog Jordan Peterson (hier gearchiveerd). Via zijn account met 3,9 miljoen volgers kregen al bijna 400.000  mensen het beeld te zien.

Bewerkte foto

Wanneer we de foto ingeven in de zoekmachine Yandex merken we dat de foto gemaakt  is door fotograaf Charlie Surbey en eigendom is van CAMERA PRESS. Van dat fotoagentschap vernemen we via e-mail dat de fotoreportage waar de gebruikte foto deel van uitmaakt, gemaakt is in 2016 voor een artikel van The Sunday Times. De quote en het WEF-logo zijn er dus achteraf door iemand anders opgeplakt.

Aangezien het WEF en Harari zelf de foto niet gedeeld hebben, is het zeer onwaarschijnlijk dat zij de beelden zelf bewerkt hebben en is het logo er dus vermoedelijk opgeplakt om de kijker te misleiden.

Harari is geen woordvoerder

Dat Harari een woordvoerdersfunctie zou uitoefenen voor het WEF en de VN, is fout. Een eerdere factcheck van het Duitse persagentschap dpa weerlegde die claim al voor het World Economic Forum. Volgens het dpa-artikel zou Harari geen officiële functie hebben binnen het WEF en dus geen woordvoerder zijn. Zij kregen die informatie van de werkelijke woordvoerder van het WEF, Peter Vanham. Harari is dus zeker ook geen officiële adviseur van Klaus Schwab, zoals een van de verspreiders van de foto beweerde.

Hetzelfde geldt voor de claim over de Verenigde Naties. We vinden nergens terug dat Harari die publieke functie zou uitoefenen voor die organisatie of voor een van haar deelorganisaties.

Het klopt dat Harari al speeches heeft gegeven op het jaarlijks terugkerende evenement van het WEF. Zo ging hij in 2020 in Davos in gesprek met de CEO van Huawei en gaf hij er een lezing over de grootste uitdagingen van de eenentwintigste eeuw. In die toespraken en panelgesprekken was hij weliswaar altijd aanwezig als onafhankelijk opiniemaker en niet in naam van het WEF.

Quote uit context gehaald

De quote die bij de foto geplaatst werd, kan inderdaad toegeschreven worden aan Harari. Hij schreef al uitvoerig over waarom hij denkt dat de vrije wil wel eens tot het verleden zou kunnen behoren. Zo komt het aan bod in zijn bestseller 21 lessons for the 21st century en schreef hij er een opiniestuk over voor de Britse krant The Guardian.

In het opiniestuk legt hij haarfijn uit waarom hij die conclusie trekt. Volgens hem komt de menselijke vrije wil niet overeen met de wetenschappelijke realiteit en is het een mythe die voortkomt uit het christendom. Het is dus niet vreemd dat vooral vanuit christelijke hoek de gefabriceerde foto verspreid wordt.

Harari waarschuwt in datzelfde opiniestuk voor wat bedrijven en overheden zouden kunnen doen met de vaststelling dat de vrije wil tot het verleden behoort. Maar volgens hem zullen degenen die in de vrije wil blijven geloven het gemakkelijkst gemanipuleerd kunnen worden.

Harari deed die uitspraken niet in de context van het WEF of de VN, maar als onafhankelijk schrijver. Het plaatsen van het WEF-logo en het onderschrift over vermeend woordvoerderschap bij de quote en foto is dus misleidend.

Ironisch genoeg vertelt Harari in zijn opiniestuk voor The Guardian dat hij bang is dat zijn woorden uit de context zullen gerukt worden, maar dat hij toch vrije discussie boven zelfcensuur verkiest.