Factcheck: nee, we kunnen niet wetenschappelijk meten hoeveel procent van de bevolking racistisch is

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

‘Acht tot tien procent van onze samenleving is racistisch.’ Dat zei Jinnih Beels onlangs in de krant Gazet van Antwerpen. Maar het klopt niet helemaal.

Naar aanleiding van het racistische politiegeweld in de Verenigde Staten werd de Antwerpse schepen van Onderwijs Jinnih Beels (SP.A) geïnterviewd door Gazet van Antwerpen. ‘Uit universitair onderzoek kun je afleiden dat 8 tot 10 procent van onze samenleving racistisch is. Die cijfers kun je doortrekken naar de meeste organisaties, waaronder de politie’, zei ze. Wanneer we Beels opbellen, geeft ze aan dat ze bedoelde ‘dat veel enquêtes en steekproeven aantonen dat 8 tot 10 procent van de mensen een extreemrechts gedachtegoed heeft.’

Hoogleraar sociologie Pieter-Paul Verhaeghe (VUB) deed onderzoek naar discriminatie op de woningmarkt. ‘Ongeveer een kwart van de makelaars vertoont racistisch gedrag en 10 procent blijft hardnekkig discrimineren op afkomst, ook al weten ze dat ze getest worden. Racistische attitudes zijn moeilijker te meten, maar de European Social Survey uit 2016 spreekt boekdelen: 10 procent van de Belgen bleek er een probleem mee te hebben mocht zijn of haar baas van andere origine zijn.’

Wanneer we de vraag voorleggen aan Unia, zeggen ze daar dat ze geen onderzoek vinden dat dit percentage staaft. In hun Tolerantiebarometer wordt 10 procent van de deelnemers wel omschreven als ‘intolerante integristen’: zij ‘accepteren geen enkele persoon uit een etnische minderheidsgroep op welk niveau dan ook’. Maar deze enquête dateert al uit 2009.

Emeritus professor sociologie Jaak Billiet (KU Leuven) onderzoekt met het Institute for Social and Political Opinion Research al bijna dertig jaar de perceptie van etnische minderheden in ons land. ‘Op basis van face-to-face-interviews bij gemiddeld 1500 respondenten proberen wij een “naar racisme neigende houding” te meten. Uit de Vlaamse survey Sociaal-Culturele Verschuivingen uit 2018 blijkt dat bijna 14 procent vindt dat migranten niet te vertrouwen zijn. Een flinke daling tegenover 2003 (29 procent). Maar hieruit kun je niet afleiden dat 14 procent van onze samenleving racistisch is. Racisme is een containerbegrip: hebben we het over de bereidheid tot discriminatie of zelfs het gebruik van geweld, of het aanhangen of doorgeven van negatief geladen stereotypen? “Racisme” als algemene term kun je dus onmogelijk wetenschappelijk meten. Daarnaast wil ik absoluut tegenspreken dat je zo’n percentage – als het al bestond – zou kunnen “doortrekken naar de meeste organisaties, waaronder de politie”. Het is bekend dat er bij “geneigdheid tot racisme” grote verschillen zijn binnen de bevolking, naargelang leeftijd, opleidingsniveau of levensbeschouwing. Ook de beroepssituatie speelt een rol. Dat geldt dus ook voor het onderzoek naar woningmakelaars: hun gedrag kun je niet zomaar veralgemenen.’

Ook hoogleraar sociale psychologie Alain Van Hiel (UGent), die het boek Iedereen racist schreef, kent geen onderzoek dat bovenstaande stelling bewijst. ‘Er zijn zoveel definities van racisme, van juridische discriminatie tot biologisch racisme. Enquêteresultaten rond migratiesentimenten kun je niet zomaar gelijkstellen met racisme. En ik moet professor Billiet bijtreden: bepaalde beroepsgroepen, zoals de politie, hebben een hoger risico op vooroordelen. Uit eigen onderzoek bleek dat politiemensen meer negatieve dan positieve ontmoetingen met etnisch-culturele minderheden rapporteren, wat samenvalt met verhoogde onverdraagzaamheid.’