Factcheck: nee, van een mRNA-coronavaccin krijg je geen auto-immuunziekte

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In een filmpje dat op sociale media wordt verspreid, zegt de Nederlandse dokter Louise Lagendijk dat coronavaccins tot auto-immuunziektes kunnen leiden. Vaccinspecialisten noemen Lagendijks redenering ‘hoogst onwaarschijnlijk’ en kortweg ‘onzin’.

Op 10 januari plaatst een man een video op zijn Facebookpagina. ‘Dr. Louise Lagendijk geeft duidelijke informatie over de mate van veiligheid van een mRNA-vaccin’, schrijft hij erbij. Het bericht wordt 63 keer gedeeld en bereikt 5700 mensen. Ook op andere Facebookpagina’s wordt het filmpje gedeeld, waardoor minstens 10.000 mensen het op hun tijdlijn te zien krijgen.

In de video, die iets meer dan 6 minuten duurt, is de Nederlandse arts Louise Lagendijk aan het woord, in het Engels. Ze vertelt dat ze de video opneemt omdat ze veel vragen krijgt van mensen die zich afvragen of ze zich moeten laten vaccineren tegen covid-19.

Lagendijk legt uit dat ze arts is en dat ze een en ander weet over moleculaire genetica omdat ze er tijdens haar vervolgopleiding mee bezig was, onder meer in Harvard en Amsterdam.

Dat kunnen we ook opmaken uit haar LinkedIn-profiel. Daar lezen we dat Louise Lagendijk nu een praktijk heeft in Amsterdam, waar ze zich vooral op de gezondheid van vrouwen toelegt, en dat ze voor de Speakers Academy lezingen geeft over de fysieke en mentale gezondheid van de vrouw.

mRNA-vaccins

Daarna heeft Lagendijk het over de mRNA-vaccins die nu in Nederland worden gebruikt. Ze legt eerst uit wat DNA is en wat messenger RNA is.

Bij klassieke vaccins worden antigenen toegediend onder de vorm van verzwakte of dode virussen of stukjes van virussen of microben. Ons immuunsysteem reageert op die antigenen door antistoffen aan te maken die ons tegen de ziekte beschermen.

Lagendijk heeft het niet over die klassieke vaccins, maar over de coronavaccins die werken met de nieuwe mRNA-techniek, zoals die van Pfizer en Moderna. ‘De mRNA-techniek bestaat erin dat het vaccin niet de hele genetische code – het DNA – van het virus bevat, maar alleen het mRNA van het zogenaamde ‘spike-eiwit’ of ‘S-eiwit’, het stekelvormige eiwit waarmee het coronavirus onze cellen binnendringt. Met die genetische code – het mRNA – kan het lichaam dat eiwit zelf aanmaken’, legt vaccinologe Corinne Vandermeulen (KU Leuven) uit.

Van de pot gerukt

Volgens Lagendijk schuilt daarin een gevaar. Het mRNA zal volgens haar verschillende soorten eiwitten aanmaken. ‘Ons immuunsysteem zal alle eiwitten aanvallen die het niet herkent en dus ook onze eigen cellen aanvallen. Zo ontstaan auto-immuunziektes’, aldus Lagendijk. ‘Dat kan ook over 5 jaar nog gebeuren, omdat het lichaam niet zal weten welke cellen goed en welke slecht zijn. Want RNA blijft voor altijd in je cellen’, zegt Lagendijk.

Volgens vaccinoloog Pierre Van Damme (Universiteit Antwerpen) is die stelling ‘van de pot gerukt’: ‘Het voordeel van te werken met een mRNA-systeem is dat men net heel specifiek kan kiezen voor de code van het S-eiwit en dus niet voor een aantal codes van een aantal eiwitten. De antilichamen die we maken zijn dus gericht tegen het S-eiwit, en niet tegen een reeks eiwitten of tegen lichaamseigen eiwitten, want die code zit niet in het vaccin.’

‘Dat mRNA voor altijd in je cellen zou blijven, is ook fout’, zegt Van Damme. ‘Het mRNA verdwijnt na enkele uren uit je cellen,weten we uit onderzoek.’

Auto-immuunziekten

Vaccinologe Corinne Vandermeulen (KU Leuven) bevestigt dat de redenering van Lagendijk niet klopt. ‘Een mRNA-vaccin stimuleert onze cellen om het stekeleiwit van het coronavirus aan te maken. Dat eiwit doet op zijn beurt het immuunsysteem in actie schieten, zodat het voorbereid is bij een echte besmetting. Maar de kans dat die techniek tot een auto-immuunziekte leidt, doordat het lichaam reageert op een eiwit dat het zelf aanmaakt, blijkt verwaarloosbaar‘, zegt Vandermeulen.

‘Bij een auto-immuunziekte maakt het immuunsysteem antistoffen tegen lichaamseigen eiwitten, en valt het dus het eigen lichaam aan’, zegt Vandermeulen. ‘Maar het mRNA-vaccin bevat alleen de genetische code van het eiwit van het coronavirus. Dat eiwit is geen menselijk eiwit, ook al wordt het geproduceerd door een menselijke cel.’

‘Bij de ontwikkeling van vaccins controleert men tegenwoordig altijd of de antigenen die men gebruikt, zoals in dit geval het stekeleiwit, niet te sterk gelijken op menselijke eiwitten’, legt Corinne Vandermeulen uit. ‘Precies om te vermijden dat de antistoffen ook zouden reageren op lichaamseigen eiwitten en daardoor het immuunsysteem van het lichaam zouden aanvallen.’

Volgens de vaccinologe is het dus hoogst onwaarschijnlijk dat een mRNA-vaccin zo’n auto-immuunreactie zou veroorzaken. ‘Ik heb in nog geen enkele studie of rapport iets gelezen over auto-immuunziekten die zouden zijn opgetreden na covidvaccinatie.’

‘Dat mRNA-vaccins auto-immuunziekten zouden veroorzaken, is onzin’, zegt Pierre Van Damme. ‘Bij een auto-immuunziekte valt het afweersysteem het eigen lichaam aan. Het stukje genetisch materiaal van het virus – het RNA – is enkel een niet-menselijke afleescode voor onze afweercellen. Die cellen maken zelf het S-eiwit aan door de code van het virus af te lezen. We maken inderdaad gebruik van het instrumentarium van onze cellen, om de niet-menselijke mRNA-code te ontfutselen en af te lezen en zo een niet-menselijk S-eiwit te produceren. Op die manier ontwikkelen we antilichamen tegen het viraal S-eiwit en dus onrechtstreeks tegen het virus waar we misschien vroeg of laat mee in contact komen. Het is niet zo dat het RNA in de cellen zelf terecht komt en aan ons DNA kan prutsen, zoals Lagendijk vreest. Eens het RNA is afgelezen en ons immuunsysteem is getraind, breekt ons lichaam het RNA trouwens af. Binnen enkele uren al verdwijnt het. Dat het voor altijd in onze cellen zou blijven, zoals in het filmpje wordt gezegd, is pertinent onjuist.’

Tests

Lagendijk zegt in het filmpje ook dat de mRNA-vaccins niet op een groot aantal mensen zijn getest. Dat klopt niet. Het Pfizer/BioNTech-vaccin bijvoorbeeld is in fase 3 van het vaccinonderzoek op 43.500 mensen getest. Dat van Moderna op 30.400 mensen. En dat van CureVac, ook een mRNA-vaccin waarvan de fase 3 lopende is, op meer dan 30.000 mensen.

In fase 3 wordt nagegaan of de vaccins effectief werken in vergelijking met een placebo. Een groot aantal van de vaccins die we al jarenlang gebruiken is in die fase op veel minder grote groepen mensen getest voor ze op de markt kwamen. Ter vergelijking: het vaccin Bexsero (tegen meningokokken type B) werd geregistreerd nadat het bij minder dan 9000 deelnemers was getest.