Factcheck: nee, vaccineren is geen ‘lucratieve business’ voor gemeenten

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens een Facebookbericht zou de covid-19-vaccinatiecampagne ‘lucratief’ zijn voor gemeenten. Die ontvangen subsidies om de kosten voor het vaccineren te dekken, maar het is niet de bedoeling dat de gemeenten geld verdienen aan het vaccineren. Dat is ook niet het geval, zo blijkt uit de tussentijdse berekeningen van twee Vlaamse gemeenten.

Op 12 maart post een vrouw onderstaand bericht op haar Facebookpagina. Het wordt 6 keer gedeeld en bereikt 1400 mensen.

‘Dit zijn de bedragen die gemeentes ontvangen bij 70% en 100% vaccineren van hun inwoners… lucratieve business’, schrijft de vrouw. Bij het bericht plaatst ze een link naar een document op de website Laat je vaccineren van de Vlaamse overheid. Het document geeft een overzicht van de subsidies die de Vlaamse gemeenten en eerstelijnszones ontvangen voor het organiseren van de covid-19-vaccinatiecampagne.

Verder plaatst de vrouw bij het bericht ook nog een aantal foto’s: een screenshot van een deel van bovenvernoemd document, een screenshot van de website van de Vlaamse overheid waar het besluit staat dat die subsidie voor de vaccinatiecampagne regelt, en meerdere screenshots van mediaberichten over corona-uitbraken, problemen met vaccins en vermeende gezondheidsproblemen na covidvaccinatie.

Ook Alona Lyubayeva, voormalig Vlaams diversiteitsambtenaar en voormalig Groen-politica, plaatst op haar Facebooktijdlijn een bericht over die subsidies. Lyubayeva zegt niet expliciet dat gemeenten hieraan zouden verdienen, maar suggereert wel dat het om enorme bedragen gaat. Ze plaatst bij haar bericht dezelfde link naar het document op de website Laat je vaccineren.

Het klopt inderdaad dat de gemeenten van de Vlaamse overheid subsidies krijgen voor het organiseren van de vaccinatiecampagne. Die subsidies zijn vastgelegd in het Besluit van de Vlaamse Regering van 22 januari 2021 en het Besluit van de Vlaamse Regering van 12 februari 2021.

Anders dan in de Facebookposts wordt gezegd of gesuggereerd, is het volgens woordvoerder Joris Moonens van het Agentschap Zorg en Gezondheid niet de bedoeling dat de gemeenten geld verdienen aan de vaccinatie. Wel moeten de subsidies zo goed mogelijk de kosten dekken die de gemeenten voor de vaccinatiecampagne moeten maken.

Infrastructuur

Er is in twee grote subsidiegroepen voorzien: infrastructuur en personeel. Voor de infrastructuur gaat het om forfaitaire bedragen:

– Een basisforfait voor de huur van de accommodatie, de energiekost, de schoonmaak en kleinere onkosten: 24.000 euro per maand

– Uitbatingskosten (onder meer bewaking en ICT): 5000 euro per maand

– Personeelskost voor niet-medische profielen (onder meer stewards en onthaalmedewerkers): 68.000 euro per maand

– Mobiliteitskosten: 10.000 euro per maand

– Bijkomende eenmalige forfait voor de opbouw en inrichting van een vaccinatiecentrum: tussen 15.000 euro en 90.000 euro, afhankelijk van het aantal eerstelijnszones dat een vaccinatiecentrum bedient

– Bijkomend forfait voor de 13 centrumsteden: 24.000 euro per maand

Personeel

Ook voor het personeel gaat het voornamelijk om forfaitaire bedragen, behalve voor de vergoeding van de verpleegkundigen die de vaccins plaatsen. Daar is een subsidie van 14,175 euro per prik voorzien.

Dat deel van de subsidie wordt uitbetaald via een voorschot en een saldo achteraf. ‘Dat voorschot wordt berekend op basis van een vaccinatiegraad van 70%, vandaar die tabellen op onze website’, zegt Moonens. ‘Na afloop zullen we bekijken welke vaccinatiegraad elk vaccinatiecentrum daadwerkelijk behaald heeft in de gemeenten die het centrum bedient. Op basis daarvan berekenen we dan hoeveel subsidie ze krijgen voor het werk van de verpleegkundigen.’

Niet winstgevend

Hoewel de vaccinatiecampagne nog maar net op kruissnelheid is gekomen en nog een aantal maanden zal lopen, is het voor Nathalie Debast, woordvoerster van de Vereniging voor Steden en Gemeenten (VVSG), nu al duidelijk dat ze voor de gemeenten helemaal geen winstgevende activiteit is. ‘Op het einde van de rit zullen de lokale besturen hier bovenop de subsidie in meer of mindere mate eigen middelen in steken.’

‘De vaccinatiecentra en de lokale besturen ramen de uitgaven voor de vaccinatiecentra uiteraard op zeer regelmatige basis, en sturen voortdurend bij in functie van de steeds wijzigende omstandigheden’, zegt Debast. ‘Bij de lokale besturen horen we vooral dat de subsidie voor de infrastructuur niet zal volstaan om alle kosten te dekken, zeker niet voor de gemeenten die geen eigen locatie ter beschikking hadden en die ruimte moesten huren of een beroep moesten doen op externe partners voor de inrichting.’

Om kosten te besparen hebben veel gemeenten er volgens Debast bewust voor gekozen om vrijwilligers in te zetten voor de functies die geen specifieke expertise vragen, en om heel wat werkuren van medewerkers van de lokale besturen niet door te rekenen aan het vaccinatiecentrum. ‘Denk maar aan de diensten geleverd door de arbeiders of de communicatiedienst van de gemeente, of aan het callcenter dat wordt bemand door medewerkers van de gemeente.’

De financieringsbesluiten over de infrastructuur en het personeel lopen in principe eind juli af. ‘Op dit moment is het al duidelijk dat de vaccinatiecampagne tot na de zomer zal duren en de kosten van de vaccinatiecentra dus zullen blijven doorlopen’, zegt Debast. De VVSG heeft daarom de kabinetten van Vlaams minister Wouter Beke (CD&V) en Vlaams minister Bart Somers (Open VLD) gevraagd naar de plannen in verband met een mogelijke verlenging. ‘We hopen hier snel duidelijkheid over te krijgen.’

Waregem

We vonden twee gemeenten, Waregem en Geel, bereid om ons inzage te geven in hun voorlopige inschatting van de kosten van de vaccinatiecampagne.

Bruno De Backer is adjunct van de algemeen directeur bij Stad en OCMW Waregem en algemeen coördinator van het vaccinatiecentrum Waregem Expo. De Backer bezorgt ons een raming van de kosten voor zijn gemeente versus de financiering door subsidies van Vlaanderen, berekend op basis van 6 maanden vaccineren, gedurende 8 uur per dag op 6 vaccinatielijnen.

Van de 1.886.154,19 euro subsidie die Vlaanderen uittrekt voor de Eerstelijnszone Regio Waregem (waartoe ook Zwevegem behoort), is 770.000 bestemd voor de gemeente Waregem, en dat voor een periode van 6 maanden. ‘De totale kostprijs van 6 maanden vaccineren wordt geraamd op 603.000 euro, dus al wat daarna komt zullen wij zelf moeten bijpassen,’ zegt De Backer, ’tenzij de subsidies worden verlengd.’

‘Gezien de trage opstart van de vaccinatiecampagne door de beperkte beschikbaarheid van vaccins, viel een aantal (niet-vaste) kosten, vooral die voor personeel, bij de start een stuk lager uit dan verwacht’, zegt De Backer. ‘Zoals uit het overzicht blijkt, is de financiering zwaar ontoereikend voor huur, inrichting, energie en schoonmaak. Wij huren Waregem Expo, een uitstekende infrastructuur die vergelijkbaar is met de beursinfrastructuur van de grotere steden. Daardoor lopen de kosten natuurlijk hoog op, terwijl wij geen centrumstad zijn en dus geen aanspraak kunnen maken op de extra subsidie die centrumsteden krijgen.’

Het externe personeel (wat daadwerkelijk gefactureerd wordt aan het vaccinatiecentrum, nvdr.) is tot een minimum herleid. ‘De werkuren van de eigen medewerkers worden niet verrekend en worden door ieder lokaal bestuur ten laste genomen’, zegt De Backer. ‘Daardoor weerspiegelt het kostenplaatje niet de werkelijke personeelskost.’

‘Daarnaast zijn er nog een aantal kosten, bijvoorbeeld op het vlak van communicatie, die niet worden doorgerekend, er zijn ook de minderinkomsten van de vervoersdiensten, zoals de mindermobielencentrales van de betrokken gemeenten, die een forfaitair tarief van slechts 5 euro aanrekenen voor de rit naar het vaccinatiecentrum en terug.’

Geel

Anne Depoorter is financieel directeur van de gemeente Geel. Geel werkt voor de vaccinaties samen met de gemeente Westerlo, in de Eerstelijnszone Zuiderkempen. Ze bezorgt ons enkele globale cijfers voor de twee vaccinatiecentra (VC) van de Eerstelijnszone Zuiderkempen (VC Geel en VC Westerlo), ‘onder alle voorbehoud’.

‘De reeds bekende kosten zijn zeker nog niet representatief en het is heel moeilijk om ramingen te maken, gezien de vele onzekere factoren’, benadrukt Depoorter. ‘In ieder geval is personeel de grootste hap uit het budget, ook al worden heel wat medewerkers van de lokale besturen en van de eerstelijnszone ingezet voor de vaccinatiecampagne zonder dat die kosten worden doorgerekend aan het vaccinatiecentrum.’

‘In Geel huren we een evenementenzaal van het autonoom gemeentebedrijf, in Westerlo gebruiken we een zaal van de gemeente en rekent de gemeente enkel het reële inkomstenverlies door. Voor beide zalen nemen de gemeenten de basisexploitatiekosten voor hun rekening, zoals verzekering, energie en water.’

‘Bij deze voorzichtige inschatting gaan we ervan uit dat we zeker tot en met augustus zullen doorwerken. De enveloppen met subsidies gelden voorlopig slechts voor 6 maanden, wat dus onvoldoende is. Een tragere campagne zal de balans negatief beïnvloeden. Ook een versnelling – als er meer vaccins komen – kan de (personeels)kosten doen oplopen. Wij streven daarom naar een optimale organisatie met een zo hoog mogelijk rendement. De levering van de vaccins is daarbij een belangrijke factor, maar we doen wat we kunnen om, onafhankelijk daarvan, een zo laag mogelijke kost per vaccinatie te bereiken. Zo optimaliseren we onze organisatie, zodat we meer dan 20 vaccinaties per uur kunnen zetten, en dan nog maximaal met vrijwilligers. Dat kan ons financieel boven water houden.’

Van de 1.923.190,07 euro subsidie die uitgetrokken is voor de Eerstelijnszone Zuiderkempen, is 633.600 euro bestemd voor het vaccinatiecentrum van Geel. ‘We denken echter voor Geel uit te komen op een totaal bedrag van 1.034.342,55 euro’, zegt Depoorter. ‘Een deel van dat bedrag – voor het medisch personeel dat Geel tewerkstelt voor rekening van de eerstelijnszone – recupereren we, maar globaal blijft er toch een geschat verlies van ongeveer 107.000 euro. Dat kan nog oplopen naarmate we langer moeten huren en medewerkers vergoeden. Als Vlaanderen de subsidies niet verlengt, dan gaan wij dus absoluut niet toekomen. Zelfs als de verlenging er komt, zal het nipt worden.’