Factcheck: nee, Ursula von der Leyen zegt niet dat ze vrije meningen wil censureren

Op sociale media circuleert een deel van een speech van de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen. Volgens socialemediagebruikers zou ze in de video ‘letterlijk oproepen tot censuur’. Dat klopt niet. Von der Leyen vertelt in de clip dat, behalve het weerleggen van foute informatie (‘debunken’), het ook belangrijk is om  vooraf te waarschuwen voor manipulatiepogingen of misleidingsstrategieën (‘prebunken’).

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media circuleert een deel van een speech van de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen. In de bijschriften bij de video menen socialemediagebruikers dat Von der Leyen zegt dat ze de vrije meningsuiting zal censureren als de mening niet past in het officiële regeringsverhaal. Ze zou de vrijheid van meningsuiting beschreven hebben als een virus en censuur als een vaccin. 

Die bewering circuleert op zowel X (hier, hier en hier), Facebook en YouTube (hier en hier). Sommige posts werden meer dan 130.000 keer bekeken.

In de reacties trekken sommige socialemediagebruikers de bijschriften in twijfel. ‘Wat een onzin. Het is essentieel om mensen te informeren over hoe ze misleid kunnen worden. Mensen informeren, dus! Dat is wat ze betoogt’, schrijft een Nederlandstalige socialemediagebruiker bijvoorbeeld. 

Knack controleerde al gelijkaardige beweringen rond vermeende censuur. Zo werd de voormalige premier van Nieuw-Zeeland, Jacinda Ardern, verweten tot censuur op te roepen. Knack ontdekte dat Ardern had gezegd de strijd tegen desinformatie te willen opvoeren met behulp van diplomatie en dialoog.

Roept Von der Leyen hier letterlijk op tot censuur?

Wat zegt Von der Leyen op de beelden?

In haar speech heeft Von der Leyen het over de nood aan weerbaarheid tegenover ‘de manipulatie van informatie’ en ‘buitenlandse inmenging’. Een belangrijke rol binnen die weerbaarheid is volgens haar weggelegd voor het ‘prebunken’ van desinformatie: ‘Onderzoek heeft aangetoond dat prebunken succesvoller is dan debunken. Prebunken is eigenlijk het omgekeerde van debunken. Preventie is verkiesbaar boven genezen. (…) Omdat desinformatie nood heeft aan mensen die het doorgeven aan anderen, is het essentieel dat mensen weten wat de invloed is van foute informatie en wat de technieken zijn die daar achter zitten. Hoe meer kennis mensen hebben, hoe kleiner de kans dat ze beïnvloed worden.’

De Europese Commissie definieert prebunken als het vooraf waarschuwen voor manipulatiepogingen of typische misleidingsstrategieën. Von der Leyen legt in de video dus uit dat niet enkel het weerleggen van desinformatie belangrijk is, maar ook het waarschuwen ervoor voor die massaal begint te circuleren.

Waar komen de beelden vandaan?

We gaan op zoek naar de oorsprong van de video door een schermafbeelding in te geven op Google Lens. Zo komen we bij een artikel van de Europese nieuwssite Euronews terecht. Von der Leyen sprak over prebunking op de Copenhagen Democracy Summit die op 14 en 15 mei 2024 plaatsvond, aan de vooravond van de Europese verkiezingen. Von der Leyen gaf daar op 14 mei een speech met als titel: ‘Een Sterk Europa in de Wereld’.

In de speech praat von der Leyen over de oorlog in Oekraïne en het ‘existentiële gevaar van de Russische invasie voor de democratie in Europa’ (5:54). ‘Ik ben in het bijzonder bezorgd over de toename van buitenlandse inmenging en manipulatie in onze samenlevingen’, gaat ze haar toespraak verder (6:17).

De prebunkingplannen maken deel uit van het European Democracy Shield dat de Europese Commissie wil optrekken, onder andere tegen Russische inmenging.

De clip die socialemediagebruikers opnieuw delen, werd oorspronkelijk verspreid door Russia Today (RT), een Russisch staatsmediabedrijf. Die originele tweet van RT is ‘op juridisch verzoek’ niet zichtbaar in het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie, lezen we op X. RT is namelijk sinds de Russische invasie in Oekraïne onderworpen aan internationale en EU-sancties, aangezien het ‘onder controle staat van de Russische Federatie’. Naast sancties op Russische staatsmedia, weert de EU Russische luchtvaartmaatschappijen bijvoorbeeld ook uit haar luchtruim en luchthavens.