Factcheck: nee, studie van Nederlandse onderzoekers schrijft oversterfte niet toe aan coronavaccins 

Volgens een aantal berichten in de reguliere pers en op sociale media zouden de covidvaccins hebben geleid tot oversterfte. Aanleiding voor die berichten was de publicatie van een onderzoek door Nederlandse kinder­oncologen in een medisch tijdschrift. Maar de bewuste studie legt geen causaal verband tussen de vaccins en de oversterfte. Bovendien vertoonde het onderzoek allerlei gebreken.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 3 juni 2024 publiceerde het medische tijdschrift BMJ Public Health (BMJ) een onderzoek van drie Nederlandse kinderoncologen en een onbekende ‘onafhankelijke onderzoeker’ met als titel ‘De oversterfte in westerse landen sinds de covid-19-pandemie’.

De onderzoekers bespreken daarin de oversterfte – een hoger aantal sterf­gevallen dan verwacht kan worden – tijdens de periode 2020-2022 in 47 westerse landen. Tot verklaringen komen de auteurs niet, al wijzen ze wel in de richting van de coronavaccins en de corona­maatregelen als doodsoorzaak.

De studie werd opgepikt door Amerikaanse media zoals One America News en de New York Post en door de Britse krant The Telegraph. Die laatste schreef een artikel over de publicatie met als titel ‘Coronavaccins hebben mogelijk bijgedragen aan de toename van het aantal sterfgevallen’.

Farage

Het verhaal werd ook veelvuldig gedeeld op sociale media, onder meer door mensen die al langer beweren dat de coronavaccins ­gevaarlijk zijn. Zij reageren tevreden over het feit dat ze daar ‘eindelijk’ ook iets over lazen in de ‘mainstream media’. 

Zo verschenen er heel wat posts op X. Ook politici, zoals  de Britse conservatieve politicus Nigel Farage, deelden de berichten.

Nederlandstalige sites die bekend staan voor nepnieuws berichtten eveneens over het onderzoek, net als Nederlandse en Vlaamse vaccinsceptische fora. 

Ook nadat factchecks hadden uitgewezen dat de studie helemaal geen causaal verband tussen de vaccins en de sterfte had vastgesteld, bleef het nieuws circuleren.

In de krantenkoppen en in de artikels van onder meer One America News en The Telegraph werd het woord ‘mogelijk’ gebruikt wanneer het ging om een eventueel verband tussen de oversterfte en de covidvaccins. Maar voor vaccinsceptici, die geloven dat de coronavaccins gevaarlijk zijn, bevestigden de berichten alleen maar hun eerdere overtuiging.

Nochtans waren er nog andere problemen met het onderzoek, zoals is gebleken uit de reacties van veel wetenschappers op sociale media, die vonden dat het BMJ deze studie beter niet had gepubliceerd. 

Op 6 juni kwam de hoofdredactie van BMJ zelf met een statement op X waarin ze de ‘verkeerde berichtgeving’ in The Telegraph betreurde: ‘Het onderzoek legt op geen enkele manier een verband tussen de oversterfte aan de vaccinaties sinds het begin van de   pandemie. Vaccins hebben integendeel een belangrijke rol gespeeld bij het terugdringen van ernstige ­ziekte en sterfgevallen […].’

Kort daarna nam ook het Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie, waar drie van de vier onderzoekers werken, publiek afstand van de publicatie. De Nederlandse stichting World Child Cancer verspreidde op 12 juni een persbericht waarin ze betreurde dat ze in het onderzoek ‘ten ­onrechte als financier genoemd’ was. 

De New York Post voegde aan zijn artikel een correctie toe: ‘Het onderzoek heeft niet de impact van vaccinatie bestudeerd en heeft ook geen link gelegd tussen mortaliteit en  vaccinatiestatus.’

Kopiëren en plakken

Er schort heel wat aan het onderzoek, zoals journalist Rien Emmery al eerder uitlegde in in Knack. Zo besteedt het artikel weinig aandacht aan het coronavirus als oorzaak van de oversterfte. Integendeel: de auteurs betwijfelen of de officiële sterftecijfers te vertrouwen zijn. Ze pleiten voor extra onderzoek maar zwijgen over studies die aantonen dat de oversterfte grotendeels gelijk­loopt met de opeenvolgende coronagolven. Lange paragrafen zijn gewijd aan bijwerkingen van de coronavaccins en -maatregelen. Daarbij wordt geregeld verwezen naar controversiële publicaties van vaccinsceptici.

En dan is er nog de Israëlische statisticus Ariel ­Karlinsky: op X noemt hij de paper ‘flagrant kopiëren en plakken’ van zijn werk – de World Mortality Dataset – met passages die ‘bijna woordelijk en misleidend’ zijn overgenomen. Hij vroeg het tijdschrift het artikel in te trekken, een onderzoek te openen en zich te excuseren.

BMJ hechtte op 13 juni 2024 zelf een ’expression of concern’ aan het artikel vast. Die houdt in dat er vragen gerezen zijn over ‘de kwaliteit en de boodschap’ van het ­onderzoek. Die vragen moeten de auteurs nu beantwoorden. De kans bestaat dat de publicatie als gevolg daarvan ingetrokken wordt.

De factcheckers van Snopes en van Reuters probeerden de auteurs van het onderzoek te bereiken, maar kregen geen gehoor. Ook de factcheckers van Logically onderzochten de claim, en kwamen tot dezelfde conclusie als Snopes, Reuters en Knack.