Factcheck: nee, sterftecijfers voor Nieuw-Zeeland zijn niet ‘ongeëvenaard’

Volgens een Amerikaanse psycholoog zouden de sterftecijfers voor Nieuw-Zeeland en het aantal mensen met een beperking het voorbije jaar sterk gestegen zijn. De geboortecijfers zouden dan weer stevig gedaald zijn. De man wijt dat onder meer aan de coronavaccins. Maar de cijfers waarop hij zich baseert, zijn misleidend.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 4 september kopte de alternatieve nieuwssite Frontnieuws ‘Sterfgevallen stijgen met 14 procent. Geboorten met 28 procent gedaald. Invaliditeit stijgt met 37 procent. Wakker worden, politici!’ (hier gearchiveerd). Volgens de auteur van dat artikel zijn de cijfers ‘ongeëvenaard’. Het artikel verscheen ook op de Engelstalige variant van de website, Frontnews (hier gearchiveerd).

Frontnieuws vernoemt in zijn stuk ook naar Guy Hatchard, een zelfverklaarde ‘internationaal pleitbezorger van voedselveiligheid en natuurlijke geneeskunde’. Hatchard behaalde  een doctoraatstitel in de psychologie aan de Maharishi University of Management en werkt daar momenteel als onderzoeker. Hij publiceerde eerder een Engelstalige versie van het stuk op de Britse website The Conservative Woman (hier gearchiveerd).

Hatchard wijt de volgens hem opvallende cijfers onder meer aan de coronavaccins, maar ook aan de ‘substitutie van natuurlijke voedselingrediënten met synthetische alternatieven’, het ‘bannen van traditionele kruidenmiddelen’ en het ’toevoegen van fluoride aan het Nieuw-Zeelands kraantjeswater’.

Het artikel circuleert volop op sociale media. Hatchard deelde de claim ook op zijn eigen Facebookpagina met meer dan 5500 volgers (hier gearchiveerd). Zijn post werd al twintig keer gedeeld. 

Ook in het Nederlandstalige medialandschap wordt regelmatig twijfel gezaaid over de hierboven beschreven onderwerpen. Zo checkte Knack eerder soortgelijke claims over gefluorideerde tandpasta en oversterfte door vaccinaties. 

Drie claims, drie checks

Het artikel verwijst naar de publicatie van de officiële geboorte- en sterftecijfers in Nieuw-Zeeland tussen 1 juli 2022 en 30 juni 2023 zijn gepubliceerd.’ Die resultaten zijn inderdaad onlangs gepubliceerd, zo blijkt uit een persbericht door Stats New Zealand.

Frontnieuws besliste ondertussen om het artikel terug te trekken (hier gearchiveerd). Het origineel van The Conservative Women staat wel nog online.

Kloppen de cijfers die Hatchard verspreidt? We gaan het achtereenvolgens na voor het aantal overlijdens, het aantal geboortes en het aantal mensen met een beperking in Nieuw-Zeeland.

1. Overlijdens

Volgens het artikel zijn de sterftecijfers in Nieuw-Zeeland het voorbije jaar met maar liefst 14 procent gestegen. De auteur vergelijkt daarvoor de cijfers van 1 juli 2022 tot 30 juni 2023 met die van dezelfde periode in 2018-2019. Volgens de auteur zou dat de best mogelijke vergelijking zijn aangezien de cijfers van de voorbije jaren te veel vertekend zijn door de covid-19-pandemie. 

De cijfers waar Hatchard en het persbericht  van Stats New Zealand naar verwijzen, zijn te vinden op de website van het Nieuw-Zeelandse statistiekbureau onder de kop ‘population’. Wanneer we de cijfers opvragen, zien we dat er tijdens de bewuste periode in 2018-2019 33.564 mensen zijn gestorven. In de periode 2022-2023 waren dat er 38.346. Dat komt neer op een stijging van 14,2 procent. De auteur is hier dus correct.

Het gaat weliswaar om absolute cijfers. In tegenstelling tot relatieve cijfers zijn die onderhevig aan stijgingen en dalingen in de totale bevolkingscijfers. Om die reden is het beter om sterftegraden te vergelijken. Die geven het aantal doden per 1000 inwoners per jaar weer. In een gestandaardiseerde vorm stelt Stats New Zeeland sterftegraden alleen beschikbaar per kalenderjaar. Ook die zijn terug te vinden onder de kop ‘Population’ op hun website.

Voor het jaar 2022 (de nieuwste beschikbare cijfers) komen we bijvoorbeeld op een sterftegraad van 3,55. Die ligt lichtjes hoger dan de voorbije twee jaar (3,24 en 3,36). Dat lijkt verrassend omdat covid-19 de sterftecijfers in de hele wereld toen de hoogte in heeft gejaagd. Maar door een streng isolatiebeleid bleef Nieuw-Zeeland dan ook grotendeels gespaard van de coronapandemie in vergelijking met andere Westerse landen – dat is duidelijk merkbaar wanneer je de oversterftecijfers vergelijkt.

In 2017 lag de sterftegraad dan weer hoger (3,60) dan in 2022. Als we de laatste twintig jaar beschouwen, is een dalende trend merkbaar. De voorbije jaren vlakt die daling wat af. Maar van een grote uitschieter is, in tegenstelling tot wat het artikel beweert, zeker geen sprake. 

2. Geboortes

Ook voor de vergelijking van geboortecijfers kiest de auteur ervoor om absolute cijfers voor 2022-2023 te vergelijken met de periode 2018-2019. Uit die vergelijking komt volgens de auteur een daling van maar liefst 28 procent naar voren. Wanneer we de vergelijking van het persbericht volgen, blijft het verschil steken op slechts 4,1 procent.

Wanneer we ook hier de cijfers erop naslaan, zien we  inderdaad een daling van het geboortecijfer tussen 2018-2019 en 2022-2023. Deze cijfers vallen net zoals de sterftecijfers onder de kop ‘Population’ op de website van Stats New Zealand. In juni 2023 werden in de twaalf voorafgaande maanden 57.858 geboortes geregistreerd. Dat is 1,4 procent minder dan in juni 2019. Toen werden nog 58.701 kinderen geboren. De ‘daling van 28 procent’ is dus fout. Bovendien werd in juni 2022 een hoger geboortecijfer dan in zowel 2023 als 2019 geregistreerd.

Maar ook hier kunnen absolute cijfers een vertekend beeld schetsen. Wanneer we de geboortegraden vergelijken, wordt de reële evolutie ook hier beter zichtbaar. Die geboortegraad geeft naar analogie met de sterftegraad het aantal geboortes per 1000 inwoners weer. Zo lag de geboortegraad in 2022 hoger dan de geboortegraad in zowel 2018 als 2019.

De evolutie van de geboortegraad over de laatste twintig fluctueert meer dan de sterftegraad, maar van een duidelijke trend is geen sprake. Tijdens die laatste twintig jaar waren er zowel uitschieters met een uitzonderlijk lage als een uitzonderlijk hoge geboortegraad. Desondanks benadert de geboortegraad van 2022 die van 2003.

Wanneer we Hatchard vragen naar waar de 28 procent vandaan komt, wijst hij naar de cijfers voor natuurlijke geboortegroei. Hij geeft toe dat die 28 procent fout geduid wordt in het artikel van The Conservative Woman. In een versie op zijn eigen website die reeds in augustus gepubliceerd werd, staat inderdaad ‘Natural birth increase’ in de titel. Natuurlijke geboortegroei is gelijk aan het aantal geboortes verminderd met het aantal sterftes. Op het portaal van Statistics New Zealand zijn de cijfers voor de natuurlijke bevolkingsgroei slechts terug te vinden tot 2012. Gelukkig zijn ze ook gemakkelijk zelf te berekenen.

In juni 2019 bedroeg de natuurlijke geboortegroei 25.137. In de periode 2022-2023 was dat 19.512 Dat komt neer op een daling van 22 procent. Het echte cijfer is dus wat lager dan wat Hatchard beweert. Bovendien is die 22 procent niet alarmerend, omdat de relatieve geboortegraad helemaal niet abnormaal daalde.

3. Mensen met een beperking

De auteur claimt ook dat het aantal handicaps met 37% is gestegen. Hij verwijst daarvoor naar cijfers van de Nieuw-Zeelandse Household Labour Force Survey die zouden aangeven wie ’te beperkt is om aan de arbeidsmarkt deel te nemen’. De resultaten van die survey worden vier keer per jaar gepubliceerd en gaan over werkloosheid en activering.

Wanneer we de laatste versie van die data erop naslaan, merken we dat er nergens verwezen wordt naar mensen met een beperking. Er zijn wel cijfers voor de underutilisation rate beschikbaar. Die cijfers geven het deel van de bevolking weer dat wel zou willen werken, maar niet kan, plus degenen die werken, maar eigenlijk meer zouden willen werken. Onderaan de data definiëren Stats New Zealand ‘underutilised people’ als ‘mensen die werkloos zijn of minder werken, maar wel deel uitmaken van de potentiële arbeidsreserve’.

Het is onmogelijk om uit die underutilisation rate af te leiden hoeveel mensen een beperking hebben, laat staan in welke mate hun aantal is toegenomen. Volgens Hatchard zou het actuele cijfer 14,3 procent moeten zijn. Dat cijfer is nergens in de data van de Household Labour Force Survey terug te vinden. 

Wanneer we bij het Nieuw-Zeelandse statistiekbureau vragen of er cijfers zijn voor mensen met een beperking, wijzen ze ons op het bestaan van een andere dataset met arbeidsmarktdata. Ook Hatchard geeft aan toch die dataset gebruikt te hebben. 

Hatchard berekende het ‘aandeel gehandicapten’ door de evolutie te bekijken van het aantal mensen met een beperking dat niet deelneemt aan de arbeidsmarkt. Dat cijfer neemt inderdaad jaarlijks toe, maar aangezien het om absolute cijfers gaat, hoeft dat niet te verbazen. Ook de Nieuw-Zeelandse bevolking neemt jaarlijks toe.