Factcheck: nee, prominente Oekraïense mediafiguren zeggen niet dat ‘1,5 miljoen mensen moeten afgemaakt worden’

Volgens een opiniestuk op dewereldmorgen.be zouden ‘voormannen van de grootste mediagroepen in Oekraïne’ oproepen om ‘1,5 miljoen mensen in het oosten van Oekraïne die toevallig Russisch spreken, af te maken’. Dat klopt niet. Wel was er een incident waarbij één geëmotioneerde journalist een gecontesteerde uitspraak deed waarvoor zowel hij als de zender zich excuseerde.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 29 april ontvangt de factcheckredactie van Knack (factcheck@knack.be) deze vraag via mail: ‘Op de nieuwswebsite dewereldmorgen.be lees ik in het opiniestuk van 07/04 door Peter Franssen  “De slachting van Boetsja: in wat voor een verschrikkelijke toestand zijn we beland?” het volgende: “Voormannen van de grootste mediagroepen in Oekraïne verklaren op televisie dat minstens 1,5 miljoen mensen in het oosten van Oekraïne die toevallig Russisch spreken, moeten afgemaakt worden.” Is deze informatie correct?’ 

Die uitspraak staat inderdaad in het aangehaalde opiniestuk (hier gearchiveerd). We nemen contact op met de auteur, burgerjournalist Peter Franssen, en vragen hem naar zijn bron voor die bewering. Hij stuurt ons een zelf samengesteld document met verschillende uitspraken over het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Het gaat over onder meer (oude) uitspraken van een zanger, een arts, een politicus en een Vlaamse journalist. De uitspraak ‘1,5 miljoen mensen in het oosten van Oekraïne die toevallig Russisch spreken, moeten afgemaakt worden’ vinden we in het document niet terug.

Slechts één aangehaald citaat is recent én komt van iemand die werkt voor de Oekraïense media. Hieronder het fragment uit Franssens’ document dat hiernaar verwijst:

Volgens Franssen citeerde de Oekraïense tv-presentator Fahrudin Sharafmal op 16 maart Adolf Eichmann. Als bron vermeldt hij een artikel op de Indische opiniewebsite opinidia.com (hier gearchiveerd). 

We checken enkele elementen uit het artikel. 

Het klopt dat Fakhrudin Sharafmal werkt voor de Oekraïense tv-zender Kanaal 24, zo blijkt uit zijn profiel op de website van de zender.

Sharafmal deed inderdaad een gecontesteerde uitspraak. Niet op 16 maart, zoals Franssen in zijn artikel stelt, maar in een live-uitzending op Kanaal 24 in de ochtend van 12 maart. Daarover schrijft de Oekraïense nieuwssite Obozrevatel: ‘Hij merkte op dat Oekraïners in Rusland nazi’s en fascisten worden genoemd, en citeerde vervolgens de woorden van de Duitse SS-functionaris Adolf Eichmann: “Om een ​​natie te vernietigen, moeten eerst en vooral kinderen worden vernietigd. […] Door kinderen te doden zullen ze nooit volwassen worden en zal de natie verdwijnen.” 

Voorts zegt Sharafmal: ‘Het Oekraïense leger kan geen Russische kinderen vernietigen, omdat dat verboden is door de oorlogsregels en verschillende conventies, waaronder die van Genève. Maar ik ben geen deel van het leger en wanneer ik de kans krijg om Russen dat aan te doen, zal ik het zeker niet laten.’ 

Sharafmal deed zijn controversiële uitspraken net nadat hij het overlijden van zijn vriend en legerofficier Pavlo Sbitov had vernomen.

Het artikel van de nieuwssite Obozrevatel linkt naar de originele video van Kanaal 24 op YouTube (hier gearchiveerd). Daarin bespreekt Fakhrudin een post op sociale media over die gebeurtenis (Hieronder een vertaling met Google Lens vanuit het Oekraïens naar het Engels van de post.) Over het overlijden van Sbitov werd bericht op verschillende Oekraïense media en door een journalist op Facebook.   

Fakhrudin is tot tranen toe bewogen als hij vertelt over het overlijden van zijn vriend. Het YouTube-fragment uit de live-uitzending van Kanaal 24 stopt echter op dat moment (boven). Wanneer we dat eindbeeld vergelijken met video’s van de Eichmann-uitspraak van Fakhrudin op VKontakte, dan zien we dat dat fragment daar net begint (onder). Rond de tijdsaanduiding hebben we  gele kaders aangebracht. 

Kortom, alles wijst erop dat Fakhrudin de uitspraken echt deed, maar op de YouTube-pagina van het Oekraïense Kanaal 24 is het bewuste fragment niet meer terug te vinden. Op Russische kanalen op VKontakte (zie onder), Twitter, YouTube of Telegram vinden we dan weer wél de Eichmann-uitspraak, maar ontbreekt de voorafgaande context over zijn overleden vriend.

Een dag na de uitzending, op 13 maart excuseerde Fakhrudin zich voor zijn uitlatingen, opnieuw in een live-uitzending op Kanaal 24. Zijn excuses werden ook gepubliceerd op de site van Kanaal 24: ‘De pijn en het verdriet van het verlies van een vriend namen me in beslag. Ik wil me nogmaals verontschuldigen. […] Mijn uitspraken waren onacceptabel, als journalist en als mens.’

Ook Roman Andrejko, de manager van de holding waar van Kanaal 24 deel van uitmaakt, reageerde op het voorval: ‘Er heeft zich een zeer betreurenswaardig incident voorgedaan op Kanaal 24, dat sinds de eerste dag van de oorlog een informatiemarathon houdt. Journalist Fakhrudin Sharafmal, die de dood van een goede vriend in deze oorlog vernam, kon zijn emoties niet de baas en gaf een tirade die onverenigbaar is met het redactionele beleid van Kanaal 24, alsook met algemeen aanvaarde morele menselijke beginselen.’

Kanaal 24 is kritisch over hoe de uitspraak een eigen leven ging leiden: ‘De reden voor de zinsverbijstering gisteren was het verlies van een dierbaar persoon. De propagandisten van het Kremlin trekken zich echter niets aan van woorden van vergeving! Zij hebben de schandelijke woorden uit hun verband gerukt, een foto van de nazi-ideoloog (!!) aan de video toegevoegd en het schandaal aangewakkerd door deze zaak te gebruiken als bewijs voor de “nazificatie” en het “nationalisme” van de Oekraïners.’

Dat de woorden uit hun verband zijn gerukt klopt of de foto van Eichmann achteraf werd toegevoegd, kunnen we niet met zekerheid vaststellen.

Op de video die circuleert is inderdaad een foto van Eichmann zichtbaar (geel kader). Omdat de originele beelden van Kanaal 24 niet meer beschikbaar zijn, kunnen we niet achterhalen of die er effectief later op werd geplaatst.

Reactie Franssen

We stuurden Franssen de conclusie van ons onderzoek. Voorlopig ontvingen we nog geen reactie.