Factcheck: nee, politie zette geen waterkanon in ’tegen kinderen’ [RECONSTRUCTIE]

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Beelden van twee kinderen op het protest tegen de coronamaatregelen in Brussel op 5 december zorgen voor ophef op sociale media. Ze zouden aantonen dat de politie hen zonder veel reden natspoot met een waterkanon. Uit een reconstructie van Knack blijkt dat het waterkanon niet lichtzinnig werd ingezet.

Op 5 december vond in Brussel een protestmars plaats tegen de coronamaatregelen. De betoging met, volgens de politie, 8000 aanwezigen verliep grotendeels rustig. Maar er waren ook rellen waarbij 23 mensen werden opgepakt. Volgens de politie werden vier betogers en twee agenten gewond naar het ziekenhuis overgebracht. 18 politiemensen liepen kneuzingen op.

Op sociale media begon tijdens de betoging al een video te circuleren waarin twee kinderen, onder wie één in tranen, oog in oog kwamen te staan met de oproerpolitie. Eén kind draagt een bordje met ‘Born free. Don’t touch me. I’m not a QR code‘. We horen de politie via luidsprekers in het Frans en Nederlands verkondigen: ‘Verlaat de plaats, de manifestatie is afgelopen.’ Meteen daarna wordt het waterkanon ingezet.

Een versie van het korte beeldfragment (17 seconden of minder) werd op Twitter 42.000 keer bekeken en dan verwijderd. Maar de beelden blijven circuleren in andere Twitterberichten, op Facebook, Telegram en Instagram en bereiken zo tienduizenden mensen.

Volgens Het Laatste Nieuws zien we op de beelden een Limburgse vrouw met haar kinderen van 11 en 5 jaar. Op Facebook en Twitter maken de video’s hevige reacties los contra of pro het politieoptreden. Het gaat van ‘schandalig, de politie heeft het waterkanon en traangas ingezet alhoewel dit absoluut niet nodig was’ tot ‘wie zet daar kinderen?’. In een versie op Twitter wordt het optreden van de Brusselse politie vergeleken met een dictatoriaal regime: ‘Zelfs in Noord-Korea zou men geen waterkanonnen durven in te zetten tegen kinderen.’

De politie mag geweld gebruiken onder bepaalde voorwaarden. Artikel 37 van de wet op het politieambt bepaalt dat ‘elk gebruik van geweld redelijk moet zijn en in verhouding tot het nagestreefde doel’. Bovendien moet ‘aan elk gebruik van [politie]geweld een waarschuwing vooraf gaan, tenzij dit gebruik daardoor onwerkzaam zou worden’.

Om na te gaan of dat het geval was bij de inzet van het waterkanon op 5 december reconstrueert Knack de situatie. We doen dit aan de hand van online publieke bronnen, zoals beelden van het protest. Wat gebeurde er wanneer?

Het bewuste fragment blijkt afkomstig uit een livestream van de betoging op YouTube die 128.000 keer werd bekeken. De 17 seconden zijn geknipt uit een video van 3 uur en 16 minuten. De video werd grotendeels opgenomen door een West-Vlaamse YouTuber op de kruising van de Oudergemlaan en de Breydelstraat, vlakbij het hoofdkantoor van de Europese Commissie. We vergelijken hieronder een beeld uit de video met die locatie in Google Streetview.

Die locatie, aan een tankstation van Shell, blijkt vlakbij het eindpunt van de toegestane route van de betoging, zo blijkt uit dit Twitterbericht van de Brusselse politie met info over de betoging.

Om 14u50 zien we dat het op deze plek nog rustig is. Op dat moment zijn er vlakbij speeches bezig van de organisatie. We zien betogers staan tegenover politie in beschermende kledij achter een afsluiting. Waterkanonnen zijn op dat moment nog niet aanwezig.

Om 15u09 zien we dat het waterkanon voor het eerst wordt ingezet. De juiste aanleiding is buiten beeld en dus net niet te zien op een tweede livestream die we bekijken van RT France, de Franse poot van de Russische staatszender RT (het voormalige Russia Today, nvdr.).

Vanaf dat moment wordt er geregeld gespoten. We tellen meer dan 40 waterstralen vanaf dit moment tot de kinderen in beeld komen. De redenen zijn meestal duidelijk: relschoppers steken vuurwerk aan of gooien (brandende) projectielen naar de agenten.

We illustreren enkele van deze momenten. Zo zien we om 15u17 dat er in het tankstation van Shell vuurwerk wordt aangestoken (links), dat de politie met een waterstraal mikt om het vuurwerk te doven (midden) en dat de vuurpijl alsnog naar de politie wordt gegooid (rechts).

Om 15u34 horen we voor de eerste keer de politie omroepen dat ‘de betoging is afgelopen’. We horen ook: ‘Indien u deze plaats niet verlaat gaan we over tot aanhoudingen.’

Een minuut later worden de agenten opnieuw belaagd met vuurwerk. Aan de oproep van de politie wordt dus geen gevolg gegeven.

Om 15u38 roept de politie een tweede keer om door de luidsprekers dat de manifestatie gedaan is. Om 15u41 wordt die boodschap door de Brusselse politie ook verspreid via Twitter.

Het kat- en muisspel tussen de relschoppers, die onder andere stenen en vuurwerk gooien, en de politie, die reageert met het waterkanon, is nu een half uur bezig. Op dat moment begint de politie ook traangasgranaten te gebruiken.

De West-Vlaamse cameraman van de livestream raapt een rond voorwerp op (links), dat lijkt overeen te komen met een type traangasgranaat (rechts). De politie bevestigde aan Knack dat traangas inderdaad werd ingezet, maar bevestigde niet over welk type het ging.

Kinderen in beeld

Op dit moment en op deze plek is van een vredige demonstratie al meer dan een half uur geen sprake meer. Om 15u45 komen voor het eerst de moeder en de kinderen in beeld (geel kader).

Zij wandelen over een afstand van ongeveer 30 meter richting de politie. Op dit moment was het allerminst rustig, zo blijkt als we de beelden vertraagd analyseren. We zien een projectiel over de kinderen vliegen richting de politie (rood kader links) en een ander projectiel landt rakelings langs de kinderen (rood kader rechts).

We zien dat achter het kind met de pancarte (geel kader) een groep relschoppers (blauw kader) mee de afstand overbrugt. Ze lijken het kind als menselijk schild te gebruiken.

Het is op deze relschoppers dat de politie, na een derde auditieve waarschuwing om de locatie te verlaten, mikt met het waterkanon. Dat zien we duidelijk op een derde livestream (23:34) die we onderzochten.

Na een tweede waterstraal om 15u47 gaan de moeder en de kinderen (geel kader) weer naar achter. De cameraman die het voorval van dichtbij filmde zegt hierna off-camera: ‘Laten we eerlijk zijn: dit is geen plek voor kinderen. […] Kinderen op een manifestatie, ik versta dat wel, maar op het einde, als je voelt dat de spanning oploopt, ga dan rustig weg, want het loopt meestal zo af.’

Volgens Het Laatse Nieuws was de moeder van de kinderen ook aanwezig op 21 november in Brussel op een eerder protest tegen de coronamaatregelen. Ook dat protest mondde in rellen uit.

We vragen de eerste commissaris van de lokale Brusselse politie om een reactie. lse Van de keere: ‘De sproeiwagen werd ingezet toen de politiemachten met stenen, projectielen en vuurpijlen werden bekogeld en de versperring onder druk kwam te staan. Die beslissing van de commandant ordedienst werd steeds eerst via het geluidssysteem meegedeeld.’

Kan de aanwezigheid van kinderen een reden zijn om het waterkanon niet in te zetten? ‘Dit kan een reden zijn’, stelt Van de keere, ‘als de commandant ordedienst en het hoofd sproeiwagen hierover beslissen.’ De politie betreurt dat het korte beeldfragment wordt gebruikt om de ordediensten in diskrediet te brengen: ‘We verschaffen steeds zelf correcte informatie aan de media en de burger zodat zij zelf objectief kunnen oordelen.’