Factcheck: Nee, ‘Oxford-studie’ zegt niet dat covidtest 70% valspositieven oplevert

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media wordt de betrouwbaarheid van covidtesten in twijfel getrokken. 70 tot 80% van de positieve testen zou valspositief zijn. Dat klopt niet. P-Magazine interpreteerde een wetenschappelijke studie verkeerd, en deed zo de misinformatie in een stroomversnelling belanden.

Een Nederlandse ‘healer’ plaatste een bericht op Facebook: ‘Positief getest is lang niet altijd besmet! PCR-test geeft mogelijk zelfs 80% valse positieven!‘ Het bericht zonder bronvermelding bereikt meer dan 2000 mensen, maar is slechts het topje van de ijsberg in de misinformatie over de betrouwbaarheid van de testen die covid-19 opsporen.

Op 21 september plaatst P-Magazine een artikel online dat stelt dat ‘slechts 29 procent van de positief getesten daadwerkelijk covid-19-positief is’. Volgens het artikel ‘reageerde de test bij zo’n zeventig procent van de “nieuwe besmettingen” positief op andere virale moleculen zoals gewone griep, rhinovirus, sars,…’

Een Vlaamse vrouw citeert het artikel op Facebook en bedankt P-Magazine voor hun ‘correcte en transparante berichtgeving’. Ze hekelt dat VRT en VTM hierover niet berichtten.

Lees verder onder de afbeelding

Het artikel van P-Magazine kende via sociale media een bereik van 103.000 mensen, zo blijkt uit een analyse met CrowdTangle.

Ondertussen werd het artikel bij P-Magazine offline gehaald. Stefan Lambrechts, die het stuk schreef, reageert via mail: ‘We wilden aanpassingen doen aan het artikel en toen klikte ik op “prullenmand” in plaats van “aanpassen”. Er stond iets in dat we aanvankelijk een beetje te simplistisch beschreven hadden, vandaar. We gaan er deze week sowieso nog een soort rechtzetting over publiceren.’

De enige bron in het artikel is een wetenschappelijke studie die op 22 mei werd gepubliceerd. Volgens P-Magazine gaat het over een onderzoek uitgevoerd door ‘de afdeling Klinische Infectieziekten van Oxford Academic’. Dat klopt niet. De studie verscheen wel in het tijdschrift Clinical Infectious Diseases uitgegeven door Oxford Academic.

Bewijst deze studie dat covidtesten 70% valspositieven opleveren?

We nemen contact op met een van de auteurs van dat wetenschappelijke artikel, epidemioloog Jared Bullard van de universiteit van Manitoba. ‘Nee, die info klopt niet’, zegt hij. ‘De meeste covidtesten zijn PCR-testen (dat staat voor polymerase chain reaction, een veelgebruikte techniek om genetisch materiaal op te sporen, nvdr.). Die gaan op zoek naar een deel van het genetisch materiaal van het virus. Een ander soort covidtest is die op basis van celcultuur. Die testen zijn trager en er zijn meer virussen nodig om positief te testen.’

‘Het voordeel van de celcultuurtest is wel dat hij een onderscheid kan maken tussen heel levendige virussen (die meer kans maken om verdere besmettingen te veroorzaken) en delen van het genetisch materiaal van het virus (die de PCR-test opspoort).’

‘Onze studie vond dat 28,9 procent van de positieve stalen met een PCR-test op SARS-CoV-2 óók positief testen op de celcultuurtest. Dat betekent niet dat 70% van die mensen in onze studie, of in het algemeen, niet geïnfecteerd waren met SARS-CoV-2. Het betekent evenmin dat de PCR-test veel valspositieven opleverde. Het betekent alleen dat de PCR-test zeer gevoelig is. Die test kan dus positieve gevallen opsporen, die de test met celcultuur niet kan vinden.’

‘Een belangrijke conclusie van deze studie is dat mensen met covid-19, die langer dan acht dagen symptomen hebben, mogelijk niet meer besmettelijk zijn voor anderen. Wie positief test met een gevoelige PCR-test is in sommige gevallen mogelijk al niet meer besmettelijk. Dat is belangrijke info om de verspreiding van covid-19 tegen te gaan.’

Zijn er valspositieven?

Deze wetenschappelijke studie doet dus geen uitspraak over valspositieven van de covid-PCR-test. Maar hoe betrouwbaar is die test? Zijn er valspositieven? En zo ja, hoeveel?

‘In theorie zijn er 0% valspositieven,’ zegt Jo Vandesompele, chief scientific officer van Biogazelle, een van de Belgische labo’s die PCR-testen op SARS-CoV-2 uitvoert. ‘En als je de PCR-testen goed uitvoert, dan zul je ook in de praktijk 0% valspositieven in het lab hebben.’

‘Toch duiken er sporadisch valspositieven op. Voor een PCR-test heb je chemische stoffen nodig, zogenaamde reagentia. In het begin van de pandemie gingen er wereldwijd producenten van die stoffen in de fout. In sommige reagentia zaten toen stukjes van het virus, waardoor sommige testen systematisch valspositieven opleverden. Dat probleem is ondertussen erkend en opgelost.’

Als je de PCR-testen goed uitvoert, dan zul je ook in de praktijk 0% valspositieven in het lab hebben

‘Een andere mogelijkheid voor valspositieven is contaminatie. Eén monster met een grote viruslading kan een ander monster in het labo besmetten. Dat kan gebeuren, maar dat is eigenlijk onaanvaardbaar en betekent dat de werkmethode van dat labo niet op punt staat.’

Dieter Deforce, directeur van het farmaceutisch lab van de UGent, bevestigt deze mogelijkheden. Hij wijst er ook op dat zo’n contaminatie ook theoretisch kan gebeuren bij de afname van een test: ‘Stel: een arts neemt covidtesten af bij de ene patiënt na de andere. Er komt een positieve patiënt binnen en die patiënt niest: er komen dus druppeltjes met virale partikels terecht in de omgeving. De volgende persoon komt binnen, die is niet positief. Maar de wisser van die tweede persoon kan ik contact komen met virale partikels. Daardoor kan de test van de tweede patiënt positief zijn, hoewel hij zelf niet besmet is. Door de maatregelen die genomen worden bij staalafname is zo’n scenario echter onwaarschijnlijk.’

‘De valspositiviteit is zeer beperkt, maar ze is niet nul procent’, concludeert Deforce. ‘Bij de staalafname of in het labo kunnen eventueel zaken fout gaan. Dat geldt niet alleen voor PCR-testen op SARS-CoV-2. Geen enkele diagnostische test is 100% sluitend: er zijn altijd valspositieven mogelijk.’

Niet besmettelijk, wel positief

Volgens Vandesompele bestaat er veel verwarring over het begrip valspositiviteit: ‘Helaas wordt dit door veel mensen, bewust of onbewust, verward met de meer relevante vraag: kan een patiënt die laagpositief is (iemand met weinig levende virussen in zijn lichaam) het virus nog doorgeven? Dat is een terechte wetenschappelijke vraag waar virologen nog niet uit zijn.’

‘Hoogstwaarschijnlijk is het zo dat laagpositeve patiënten, die dus correct positief testen op SARS-CoV-2 met een PCR-test, niet (meer) besmettelijk zijn. Zij hebben het coronavirus in hun lichaam, maar niet zo heel veel. Men kan zich dus de vraag stellen: moeten deze patiënten in quarantaine gaan of niet? Sommige mensen verwijzen naar die patiënten als valspositieven, maar dat is niet correct. Ze zijn écht positief, alleen is de vraag of ze nog besmettelijk zijn.’

Waar staat dat debat? Hoeveel mensen testen correct positief op SARS-CoV-2, maar zijn niet meer besmettelijk? Die vraag is zeer moeilijk te beantwoorden om verschillende redenen.

‘Ten eerste zijn er momenteel 378 verschillende PCR-testen voor SARS-CoV-2 op de markt. Ook in België worden er tientallen gebruikt. Dé PCR-test bestaat niet. Bovendien verschillen ze in gevoeligheid. In België wordt de kwaliteit van die testen streng gecontroleerd door Sciensano.’

‘Ten tweede hangt veel af van hoe en wanneer je de test afneemt. Een diepe neuswisser is gevoeliger dan een speekseltest. Als je de test afneemt bij een patiënt die al lang geleden besmet is, kan het virus al minder aanwezig zijn, enzovoort.’

‘Kortom, het is een complex samenspel tussen én de gevoeligheid van de test én de manier en tijdstip van afname. In België wordt op al die aspecten sterk ingezet en zoveel mogelijk gestandaardiseerd.’

Hoeveel mensen die correct positief testen op SARS-CoV-2 niet meer besmettelijk zijn, valt dus onmogelijk eenduidig te zeggen. ‘Het zou me niet verwonderen als dat 20% is’, doet Vandesompele een beredeneerde gok. ‘Meer onderzoek hierover is nodig, maar alles wijst in de richting dat laagpositieven vermoedelijk niet besmettelijk zijn.’ Deforce beaamt dat dit moeilijk valt in te schatten.

Een document van Sciensano van 30 juni vat enkele studies hierover samen. Ook de wetenschappelijke studie waarover P-Magazine foutief berichtte, vormt een deel van dat wetenschappelijke debat.