Factcheck: nee, olijfolie en frambozenpitolie beschermen niet tegen de zon

Volgens berichten op sociale media zou het smeren van plantaardige oliën zoals frambozenpit-, noten- of olijfolie ‘op een natuurlijke manier beschermen tegen de zon’. Dat klopt niet. De beschermingsfactor van die producten is te laag om zonnebrand of huidkanker te voorkomen, zeggen specialisten.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op de Facebookpagina ‘Leef Bewust Nederland’, die 107.000 volgers telt, wordt onderstaand bericht gedeeld.

Foute claims over de mogelijk schadelijke effecten van zonnecrème zien we iedere zomer weer opduiken. Ze werden al meermaals weerlegd, onder meer door factcheckers van VRT NWS en Reuters. 

In deze factcheck gaan we in op de claim dat plantaardige oliën ‘op een natuurlijke manier zouden beschermen tegen de zon’ wanneer ze op de huid worden gesmeerd. In de Facebookpost hierboven staan 12 soorten plantaardige olie opgesomd (amandelolie, olfijfolie, frambozenpitolie, avocado-olie, tarwekiemolie, …), telkens met een vermeende beschermingsfactor ernaast, die varieert van 2 voor kokosolie en olijfolie tot 50 voor frambozenpitolie.

Beschermen die oliën tegen de zon wanneer je ze op de huid smeert? 

We leggen de vraag voor aan professor Vera Rogiers, emeritus hoogleraar aan het departement In Vitro Toxicologie en Dermato-Cosmetologie van de VUB. ‘Die hele Facebookpost is larie en apekool’, zegt zij. ‘Dat die oliën zouden beschermen tegen zonnebrand of andere schadelijke effecten van de zon, is een gevaarlijke mythe. Ik kan het gebruik in die context alleen maar afraden. In mijn lessen cosmetica geef ik altijd het voorbeeld van een Spaanse vrouw die enkel olijfolie gebruikt had in de zon, en volledig verbrand was.’

De meeste plantaardige oliën zoals die in het lijstje hebben een erg vergelijkbare samenstelling, legt professor Rogiers uit. ‘Oliën zijn triglyceriden, dat zijn vette verbindingen  die onverzadigde vetzuren bevatten, en ook vetoplosbare vitamines zoals vitamine A en het antioxidans vitamine E.’

SPF

Hebben die oliën een zonnebeschermingsfactor of Sun Protection Factor (SPF)? De SPF drukt theoretisch uit hoeveel keer langer je in de zon kunt blijven zonder te verbranden als je je huid met dat product insmeert. En dus in hoeverre dat product beschermt tegen UVB-straling. Het zijn de UVB-stralen die verantwoordelijk zijn voor het verbranden van de huid en het ontstaan van DNA-schade, die dan weer tot huidkanker kan leiden.

‘Strikt genomen hebben die oliën een SPF’, zegt professor Rogiers. ‘Maar de hoogste bescherming die ze kunnen bieden is volgens experimenteel onderzoek een SPF van 6,5 à 7. We hebben het dan vooral over olijfolie.’ Dat is veel te weinig om een effectieve huidbescherming te kunnen bieden. De minimale bescherming van een zonneproduct dat tegenwoordig op de markt komt, heeft een SPF van 15.

‘Het is ook wettelijk vastgelegd dat de SPF voor één derde moet beschermen tegen UVA-stralen’, aldus professor Rogiers. ‘Die dringen dieper door in de huid en veroorzaken vooral voortijdige huidveroudering. De SPF van de genoemde oliën verwijst uitsluitend naar de bescherming tegen UVB-stralen, niet tegen UVA-stralen. Voor een effectieve bescherming heb je beide nodig. Een regulier zonneproduct beschermt tegen zowel UVA als UVB. De natuurlijke oliën waarvan sprake bieden alleen maar een bijna verwaarloosbare bescherming tegen UVB-stralen.’ 

‘Mensen zijn geneigd om te denken dat natuurlijke producten beter zijn, maar dat is niet altijd het geval’, gaat professor Rogiers verder. ‘Plantaardige oliën hebben bovendien bij elke oogst en bij elke persing een verschillende samenstelling, waardoor ook de SPF telkens kan  verschillen. Je kunt daardoor niet weten in welke mate het product beschermt. Bij klassieke zonnecrèmes, waarvan de samenstelling constant blijft, weet je dat wél.’

Dat frambozenpitolie een SPF van 28 à 50 zou hebben, zoals de auteur van de Facebookpost stelt, klopt volgens professor Rogiers niet. ‘Die claim is gebaseerd op een verkeerde interpretatie van de resultaten van een onderzoek dat in 2000 werd gepubliceerd. Die studie heeft het over het UV-absorberende vermogen van frambozenpitolie, zonder dat er een SPF-waarde werd meegedeeld. Om de SPF van een product correct te kunnen bepalen, is een klinische test nodig op menselijke vrijwilligers, waarbij de bescherming tegen UVB- en UVA-straling volgens een internationaal vastgelegd protocol wordt gemeten.’

‘Ik ben het helemaal eens met collega Rogiers’, zegt professor toxicologie Jan Tytgat (KU Leuven). ‘Het effectief UVB-beschermend effect van plantaardige oliën werd in 2021 onderzocht door Aneta Acsova en collega’s aan de Slowaakse Technische Universiteit in Bratislava. Zij hielden 14 plantaardige oliën onder de loep met in vitro en in vivo studies en stelden vast dat de geclaimde SPF-waarden niet werden gehaald. De onderzochte oliën bevatten wel hoge gehaltes aan vetzuren, polyfenolen, tocoferolen, vitaminen en carotenoiden, waardoor ze een kalmerend en herstellend effect op de huid kunnen hebben en helpen bij eczeem, acne of psoriasis. Maar ze beschermen niet tegen verbranding door contact met de zon.’