Factcheck: nee, Nieuw-Zeelandse premier rookt geen crack (deepfakevideo)

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een video op Telegram, Facebook en Twitter zou de premier van Nieuw-Zeeland tonen die crack rookt. Het gaat echter over een getrukeerde deepfakevideo waarbij het gezicht van de politica werd geplakt op een video van iemand anders die marihuana rookt. De deepfake werd opgeladen door een cannabisactivist.

Op 1 oktober plaatst een Nederlandse Twitteraccount een video online. We zien twee video’s boven elkaar gemonteerd. Volgens het opschrift op de beelden zouden we tweemaal de Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern zien. Bovenaan lijkt ze in gesprek met de mede-oprichter van Microsoft Bill Gates en onderaan lijkt ze crack te gebruiken, de rookbare variant van cocaïne. De video van minder dan een minuut werd via dit Twitter-account 150 keer gedeeld en 2.900 keer bekeken.

We vinden dezelfde video ook terug in verschillende andere berichten op Twitter, YouTube, Facebook en op de alternatieve videosite BitChute. Opgeteld werden die video’s meer dan 31.000 keer bekeken.

Op de video wordt afkeurend gereageerd: ‘demonen’, ‘heeft Rutte (premier van Nederland, nvdr.) fantastische gesprekken mee’ en ‘Wat gaat er vaak schuil achter drugsgebruik? Waarom zou zij zich zo willen verdoven?’

Op de video staat centraal ook de bron vermeld: t.me/endilluminati. Hieruit leiden we af dat het wellicht gaat om een kanaal op de chatapp Telegram met als naam ‘End Iluminati’. Wanneer we op dat Telegram-kanaal zoeken naar ‘New Zealand’ vinden we diezelfde video die ruim anderhalve maand eerder werd opgeladen, op 13 augustus 2021. Deze oudste versie werd meer dan 10.000 keer bekeken.

‘End Illuminati’ doet vermoeden dat dit een groep is van complotdenkers die geloven in de zogenoemde illuminati. Dat is volgens hen een geheim genootschap van wereldheersers, die een Nieuwe Wereldorde tot stand willen brengen. Die complottheorie uit de jaren 60 leeft voort in nepnieuws en nepverhalen tot op vandaag, volgens de BBC. Het Telegramkanaal ‘End illuminati’ heeft meer dan 10.000 volgers. ‘De grootste truc die de duivel ooit heeft uitgehaald, was de wereld ervan overtuigen dat hij niet bestaat’, luidt het onderschrift bij het Telegramkanaal.

We onderzoeken de oorsprong van de twee video’s die gebruikt worden in deze wijdverspreide videocompilatie. We beginnen bij het bovenste deel (1) en onderzoeken daarna het onderste (2).

1) Sprak Jacinda Ardern met Bill Gates?

De audio van de video komt overeen met Jacinda Ardern die spreekt in het bovenste deel van de verticale split screen. Om na te gaan of we hier echte beelden zien zoeken we via Google naar video’s met Bill Gates en Jacinda Ardern.

Het eerste zoekresultaat blijkt een video opgeladen op YouTube op 30 september 2019 door de filantropische stichting van Bill Gates en zijn ex-vrouw Melinda, de Gates Foundation. Het is een captatie van een panelgesprek met Bill en Melinda Gates en de premiers van Nieuw-Zeeland en Spanje: Jacinda Ardern en Pedro Sánchez. Wanneer we kijken vanaf 0:14 (links) blijken die beelden helemaal overeen te komen met de bovenste video op sociale media (rechts).

Het geluid is authentiek. We horen op YouTube en in de compilatievideo een quote van Ardern over haar ‘well-being budget‘, een techniek om in de Nieuw-Zeelandse begroting het mentaal welzijn van de Nieuw-Zeelanders centraal te stellen. Zo wil Ardern onder andere het aantal zelfdodingen terugdringen. Hieronder kan u de hele video bekijken.

2) Zien we Jacinda Ardern crack roken op deze video?

Het bovenste deel van de split screen video blijkt dus authentiek. Hoe zit het met het onderste deel? We nemen screenshots en zoeken daarmee met verschillende zoekmachines, maar zonder resultaat.

De beeldkwaliteit is te slecht om gelijkaardige beelden te vinden. Daarom zoeken we op YouTube met de zoekopdracht ‘Jacinda Ardern Smoking’.

Zo komen we uit bij de video ‘Jacinda Ardern Smokes Cannabis’ opgeladen op 9 oktober 2020 op YouTube op het kanaal Genuine Fake, vertaald ‘Echt Vals’. Het kanaal bevat verschillende gemanipuleerde video’s, waarbij via artificiële intelligentie gezichten zijn veranderd. Dat zijn zogenaamde ‘deepfakes’. Dat het hier gaat om deepfakes wordt uitdrukkelijk gezegd in de beschrijving van het kanaal.

Deze video duurt 2:23 en is dus langer dan de compilatievideo van 57 seconden. Maar bepaalde fragmenten komen overeen.

Vijf dagen later, op 16 oktober vorig jaar, werd een kortere versie (51 seconden) opgeladen op een ander YouTube-kanaal, New Zealand Green. De versie op dit kanaal heet ‘Jacinda Ardern rookt cannabis en blaast rookcirkels’.

Dat kanaal bevat activistische video’s van demonstraties pro legalisering van cannabis. In de beschrijving (geel kader) lezen we: ‘Cannabisactivisten en -cultuur in Nieuw-Zeeland. […] video’s over de voordelen van medische cannabis […].’

Beide YouTube-kanalen blijken aan elkaar gelinkt. Op het kanaal New Zealand Green wordt namelijk reclame gemaakt voor ‘mijn nieuw kanaal – Genuine Fake’ (rood kader). De video werd dus wellicht tweemaal opgeladen door dezelfde persoon. We contacteren hem of haar, maar krijgen geen reactie.

De ene versie (links) komt dus van een kanaal dat duidelijk maakt dat het om een vervalsing gaat: zowel via de naam van het kanaal als via een opschrift ‘Echt Vals’ op de video (rode kaders). Bij de andere video (rechts), op het pro-cannabis-kanaal, is er niets dat op het eerste zicht wijst op een vervalsing.

Op welke versie baseerde het Telegram-account ‘End Illuminati’ zich? Degene waar je op het eerste zicht kan zien dat het mogelijk een getrukeerde versie is (‘Genuine Fake’), of degene waarbij dat op het eerste zicht niet duidelijk is?

Op 0:18 in de Telegramvideo zien we de vrouw een beweging maken met de rechterhand (gele kaders). Dat zien we ook in de video van ‘Genuine Fake’ op 0:55.

Dat fragment ontbreekt echter in de kortere video op New Zealand Green. De video van ‘End Illuminati’ werd dus gebaseerd op de video waarbij je op het eerste zicht wordt gewezen op het feit dat het om een valse video zou gaan. Dat is een aanwijzing voor bewuste misleiding. Het label op de video werd bewust buiten beeld gelaten.

Deep fake?

We hebben een sterke indicatie dat het hier gaat om een vervalsing, maar kunnen we dat ook bewijzen?

Als we een screenshot van de video opladen bij de zoekmachine Bing, suggereert die dat we de Nieuw-Zeelandse politica voor de Labour-partij Jacinda Ardern zien. Dat het hier om een fake zou gaan, blijkt niet.

In Nieuw-Zeelandse pers werd al over het YouTube-kanaal ‘Genuine Fake’ geschreven. Zo vermeldt Otago Daily Times ook de video met de rokende Jacinda Ardern: ‘Een andere video van dit kanaal toont het soort schade dat deze technologie (deepfakes, nvdr.) zou kunnen veroorzaken, als het werd gebruikt door iemand met wat meer tijd en kwade wil. Het is een clip van “Jacinda Ardern” die een joint rookt. Binnen een paar seconden is het evenwel duidelijk dat dit niet Jacinda Ardern is. Ten eerste gebruikt Ardern geen opzetnagels. Ten tweede is het duidelijk niet haar gezicht.’

Wie reeds veel beelden van de Nieuw-Zeelandse premier zag, zou de deepfake dus gemakkelijk kunnen ontmaskeren, volgens Otago Daily Times. Maar wie minder bekend is met Ardern kan er even gemakkelijk intuinen, zo blijkt uit vele commentaren op de video’s.

Uit de commentaren onder de video op het YouTube-kanaal Genuine Fake geeft de persoon die de video online plaatste ook expliciet toe dat het om een deepfake gaat. Iemand vraagt waar de video origineel vandaan kwam? Hij/zij antwoordt: ‘Een educatieve video op YouTube’.

In een andere comment laat hij/zij weten dat het gaat over een ‘jonge Californische vrouw van Spaanse origine die uitlegt hoe een joint te rollen, net nadat recreatief gebruik legaal werd’.

Ander bewijs?

Dat de persoon die de video online plaatste zelf zegt dat het een deepfake is, bewijst het nog niet: hij/zij kan liegen. We zoeken verder. Wanneer we foto’s van Jacinda Ardern (links) vergelijken met het gezicht in de video (rechts), dan valt op dat twee opvallende huidvlekjes (geel kader) in haar nek ontbreken. Dat soort ontbrekende details kan wijzen op een vervalsing.

We laden de video ook op in de deepfake-detectietool van deepware.ai. Volgens die analyse zien we een deepfake. De waarschijnlijkheid verschilt van computermodel tot computermodel (de detectietool gebruikt vier computermodellen, nvdr.), van 54 procent zekerheid tot 99 procent zekerheid.

Met dit soort tools is het echter oppassen. Ze kunnen een indicatie geven, maar zijn voorlopig nog niet erg betrouwbaar. Zo kon deze scanner een recente deepfake van VRT-gezicht Thomas Vanderveken niet ontmaskeren.

Sluitend bewijs dat het gaat om een deepfake kunnen we alleen vinden door de originele beelden te vinden, waarop het gezicht achteraf via artificiële intelligentie werd geplakt. Een factchecker bij het persbureau AFP vond die originele beelden na een omgekeerde zoekactie via Yandex.

De originele beelden werden opgeladen op YouTube op 6 mei 2019 door een zekere Kush Evelia met als titel ‘420 ASMR SMOKE SESH HOTBOXING MY BATHROOM | JOINT + JOINT BUBBLER’. We zien de vrouw een joint rollen en oproken met een glazen pijp, een zogenaamde ‘joint bubbler’.

Als we screenshots van de deepfake van Jacinda Ardern (links) vergelijken met screenshots van de originele beelden (rechts), blijkt duidelijk dat het gezicht is aangepast.

De persoon in de video rookte via een glazen pijp dus een joint en geen crack. En die persoon is dus niet Jacinda Ardern.

Overigens gaf de Nieuws-Zeelandse politica in een interview wel toe ooit cannabis gerookt te hebben. Maar daarvan zijn, voor zover geweten, geen beelden.