Factcheck: nee, Nieuw-Zeelanders moesten geen ‘bewijs van inhalatiekamer’ voorleggen tijdens Spaanse griep

Op Facebook circuleert een foto van ‘inhalatiekamers’ in Nieuw-Zeeland tijdens de Spaanse griep. De foto is echt, maar toont een plek in Australië in 1919 waar werknemers een zinksulfaatoplossing konden inademenen tegen de Spaanse griep. Dat burgers verplicht werden om een bewijs hiervan voor te leggen om met de trein te kunnen reizen, klopt niet.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 17 december plaatst een Nederlandse vrouw een foto op Facebook (hier gearchiveerd) van vrouwen die hun hoofd in gaten in een lange plank steken. Het bijschrift bij de foto: ‘Nieuw Zeeland, 1918. De regering plaatste inhalatiekamers in openbare gebouwen en moedigde mensen aan om een gas in te ademen dat hen tegen griep zou beschermen. Het maakte hen eigenlijk alleen maar zieker. Een tijd lang moesten burgers documenten overleggen (sic) die bewezen dat ze in een inhalatiekamer waren geweest om gebruik te kunnen maken van openbare treinen. Dezelfde mensen die toen de macht hadden, hebben nu de macht.’

De afbeelding werd 151 keer gedeeld en bereikte zo 5900 mensen op Facebook. De verwijzing naar huidige machthebbers kan mogelijk anti-elitair protest aanzwengelen. 

In 1918 was er een pandemie met de Spaanse griep. Tijdens de recentere coronapandemie werd vaak – al dan niet terecht – een historische vergelijking gemaakt met die besmettelijke ziekte van meer dan een eeuw eerder. Een valse claim over de Spaanse griep werd al eerder onderzocht door Knack.

Waren inhalatiekamers verplicht in Nieuw-Zeeland tijdens de Spaanse griep en had je een bewijs van bezoek eraan nodig om de trein te nemen?

We onderzoeken in deze factcheck eerst de foto en dan het bijschrift. 

Uit een omgekeerde zoekactie met Bing, de zoekmachine van Microsoft, blijkt dat de foto eerder al werd gepubliceerd in de Britse krant Daily Mail (rood kader) in een artikel over gelijkenissen en verschillen tussen de coronapandemie en de Spaanse griep in Australië.

Volgens The Daily Mail zou de afbeelding Australiërs tonen ‘die “inhalatiekamers” – ook wel inhalatorium genoemd – gebruiken om een uur per dag een zinksulfaatoplossing in te ademen, wat “werd beschouwd als een desinfectie van de luchtwegen” tijdens de Spaanse griepepidemie in 1919’. Meer specifiek zou het gaan om ‘Vrouwelijke werknemers in Kodak’s Abbotsford fabriek.’

Een fragment van de foto op Facebook vinden we ook in een artikel van de Australische krant The Sidney Morning Herald. 

De foto werd het eerst gepubliceerd in de krant The Australasian op 15 februari 1919 en toont volgens het bijschrift een “inhalatorium” bij de Kodak Company in Melbourne.

Verschillende foto’s uit de Kodak Heritage Collection op de website van de Museums Victoria in Melbourne bevestigen de echtheid van deze beelden. We zien een gelijkaardige structuur (gele kaders) en ook een potdeksel lijkt overeen te komen (rode kaders)

Op een andere foto uit die collectie zien we hier ook vrouwen hun hoofd in de gaten steken. Volgens het bijschrift van Museums Victoria zien we ‘mannelijk en vrouwelijk personeel dat een ‘inhalatorium’ gebruikt in de Kodak Australasia Pty Ltd fabriek in Abbotsford’. Abbotsford is een voorstad van Melbourne. 

De beschrijving gaat verder: ‘Het inhalatorium werd gebruikt om werknemers te beschermen tegen besmetting met de griep tijdens de Spaanse griepepidemie van 1919. Aan elke kant van de constructie konden tien mensen worden ondergebracht, waaruit stoom met een zinksulfaatoplossing op de gezichten van de arbeiders werd gespoten. Men dacht dat de stoomoplossing na het inademen de kelen en luchtwegen van de arbeiders zou “desinfecteren”. Het personeel kreeg deze behandeling twee keer per dag gedurende vier minuten per keer en kreeg het advies om ongeveer 15 keer langzaam en diep in te ademen.’

Hoewel de foto dus een fabriek in het Australische Abbotsford en niet in Nieuw-Zeeland toont, wordt de foto terecht gelinkt aan de Spaanse griep.

Bijschrift

Uit een factcheck van het Australische persbureau AAP blijkt dat dergelijke inhalatiekamers ook in Nieuw-Zeeland in zwang waren in de jaren 1918-1919. Op de site New Zealand History vinden we hierover ook een mondelinge getuigenis van een inhalatiekamer in Christchurch. 

Dat deze historische foto nu wederom circuleert heeft wellicht te maken met een aversie tegen coronamaatregelen. Zo lezen we op Facebook ‘Een tijd lang moesten burgers documenten overleggen die bewezen dat ze in een inhalatiekamer waren geweest om gebruik te kunnen maken van openbare treinen. Dezelfde mensen die toen de macht hadden, hebben nu de macht.’

Klopt het dat je als treinreiziger een document nodig had dat bewees dat je een inhalatiekamer  had bezocht? Nee, zo stellen historici waarmee AAP contact had. Professor Linda Bryder, historica aan de Universiteit van Auckland, omschreef die bewering als ‘onzin’ en ‘absoluut onwaar’. Bryder: ‘Het ministerie van Volksgezondheid zette inhalatiekamers op met oplossingen van zinksulfaat, maar die waren op geen enkele manier verplicht of een vereiste om te reizen! Een dergelijk misbruik van de geschiedenis is ontstellend.’ Ook emeritus professor Geoffrey Rice van de Universiteit van Canterbury vertelde AAP dat de behandeling in de inhalatiekamer vrijwillig was.

Een zoektocht in Nieuw-Zeelandse nieuwsarchieven door AAP uit die periode leverde geen enkel voorbeeld op van berichten over het verplichte gebruik van inhalatiekamers voor treinreizen. 

Het Museum van Nieuw-Zeeland merkt op dat de zinksulfaatoplossingen verondersteld werden desinfecterend te zijn, maar dat ze niet effectief waren tegen griep en mogelijk schade hebben toegebracht aan de keel- en longweefsels van de ontvangers. Volgens het National Pesticide Information Center in de Verenigde Staten kan het inademen van zinksulfaat de luchtwegen irriteren.