Factcheck: nee, niet alleen Belgen mogen gemeenteambtenaar zijn

In een folder die de lokale afdeling van Vlaams Belang heeft verspreid in de gemeente Puurs-Sint-Amands wordt gesteld dat, volgens de Grondwet, alleen Belgen gemeenteambtenaar mogen zijn. Dat klopt niet. EU-onderdanen hebben altijd toegang tot betrekkingen in overheidsdienst. Voor niet-Belgen die van buiten de EU komen stelt de Grondwet dat de wetgever uitzonderingen kan vastleggen.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Eerder deze zomer ontving onze redactie volgende mail van een lezer: 

‘In de flyer van het Vlaams Belang van de gemeente Puurs-Sint-Amands (hier digitaal terug te vinden op pagina 2, hier gearchiveerd), lees ik het volgende:

“Volgens de Grondwet mogen alleen Belgen gemeenteambtenaar zijn. Momenteel zijn er in de gemeentediensten van Puurs-Sint-Amands drie vreemdelingen uit de EU en acht vreemdelingen van buiten Europa in dienst (allen zonder de Belgische nationaliteit).”’

De lezer wil graag weten of wat Vlaams Belang schrijft, klopt. We nemen contact op met Peter Lemmens, fractieleider voor Vlaams Belang in de gemeenteraad van Puurs-Sint-Amands, en vragen hem op welke bron zijn partiij zich baseert voor de uitspraak ‘Volgens de Grondwet mogen alleen Belgen gemeenteambtenaar zijn’.

In zijn antwoord, via e-mail, verwijst Lemmens naar Artikel 10, 2^e lid van de Grondwet, dat stelt:

“Er is in de Staat geen onderscheid van standen.
De Belgen zijn gelijk voor de wet; zij alleen zijn tot de burgerlijke en militaire bedieningen benoembaar, behoudens de uitzonderingen die voor bijzondere gevallen door een wet kunnen worden gesteld.
De gelijkheid van vrouwen en mannen is gewaarborgd.”

In de Grondwet staat dus dat ambtenaren in principe de Belgische nationaliteit moeten hebben, ‘behoudens de uitzonderingen die voor bijzondere gevallen door een wet kunnen worden gesteld’. 

EU-burgers

Professor administratief recht Stéphanie De Somer (Universiteit Antwerpen) wijst erop dat het onderscheid tussen burgers van binnen en van buiten de Europese Unie hierbij cruciaal is. ‘Het principiële verbod om anderen dan Belgen te benoemen, zoals dat volgt uit artikel 10, tweede lid van de Grondwet, moet EU-conform worden geïnterpreteerd, omdat het Europees recht primeert op de Grondwet. Op grond van artikel 45 van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie moeten EU-burgers ook toegang krijgen tot betrekkingen in overheidsdienst, tenzij wanneer die een uitoefening van ‘”openbaar gezag”’ impliceren.’ 

Dat laatste wordt door het Hof van Justitie van de Europese Unie zeer restrictief ingevuld, aldus De Somer. ‘Het gaat dan bijvoorbeeld over diplomaten of medewerkers van de Staatsveiligheid of de politie. Overheden kunnen dus, ook zonder bij wet vastgelegde uitzondering, EU-burgers aanwerven.’

Niet-EU-burgers

De situatie is anders voor niet-EU-burgers: die kunnen enkel als ambtenaar worden aangeworven als de wetgever een uitzondering heeft voorzien, legt De Somer uit. In het geval van gemeenteambtenaren zou een decreet (een ‘Vlaamse wet’, nvdr) die uitzonderingen moeten vastleggen, want het is de Vlaamse wetgever die bevoegd is voor de Vlaamse gemeenten. 

Hoe zit het dan precies in Puurs-Sint-Amands?

We nemen contact op met Koen Van den Heuvel, burgemeester van Puurs-Sint-Amands en Vlaams Parlementslid voor CD&V. ‘De gemeente Puurs-Sint-Amands heeft inderdaad drie EU-burgers in dienst (twee met de Nederlandse en één met de Duitse nationaliteit) en ook acht niet-EU burgers (drie met de Filipijnse, twee met de Oekraïense, één met de Marokkaanse, één met de Thaise en één met de Indonesische nationaliteit),’ laat hij via e-mail weten.

Als rechtsgrond voor de bewuste aanwervingen verwijst burgemeester Koen Van den Heuvel naar het Vlaams Besluit Rechtspositieregeling van 20 januari 2023. ‘Punt 4 van artikel 5 van dat Besluit stelt dat, voor een contractuele functie, de kandidaten enkel de Belgische nationaliteit moeten hebben wanneer de uit te oefenen functie “een rechtstreekse of onrechtstreekse deelname aan de uitoefening van het openbaar gezag inhoudt of werkzaamheden omvat die strekken tot de bescherming van de belangen van het bestuur”, en dat is niet het geval voor de elf ambtenaren waarover het hier gaat’, schrijft Van den Heuvel.

Het Vlaams Besluit Rechtspositieregeling is echter geen wet of decreet maar een Besluit van de Vlaamse regering. In die Vlaamse regering is minister van Samenleven en Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open VLD) bevoegd voor deze materie. Na navraag bij de administratie laat Somers’ woordvoerder Vincent Verbeecke het volgende weten: ‘Het Decreet Lokaal Bestuur (artikel 195) bepaalt de wettelijke uitzonderingen waarnaar de Grondwet verwijst. Die worden concreet ingevuld in het Vlaams Besluit Rechtspositieregeling. Wat de gemeente Puurs-Sint-Amands doet, volgt deze regeling.’

Peter Lemmens (Vlaams Belang) betwist die redenering van de burgemeester. Hij wijst erop dat – volgens de Grondwet –  uitzonderingen bij wet moeten worden vastgelegd. Hij voegt een citaat toe uit een advies van de Raad van State (60.622/3 van 9 januari 2017), randnummer 7 over artikel 8:

“In dit verband dient vooreerst te worden opgemerkt dat het krachtens artikel 10, tweede lid, van de Grondwet aan de decreetgever, en niet aan de Vlaamse Regering, toekomt om de uitzonderingen op het bij die bepaling ingestelde nationaliteitsvereiste te regelen.”

Ook professor De Somer maakt die bedenking: ‘Het Rechtspositiebesluit, waarnaar de burgemeester en het kabinet van minister Somers verwijzen, is een besluit van de Vlaamse regering en dus geen decreet. Het is niet uitgesloten dat de decreetgever die bevoegdheid zou hebben gedelegeerd aan de Vlaamse regering –  al zou de grondwettigheid van een dergelijke delegatie ook kunnen worden betwist – maar ik vind in het Decreet Lokaal Bestuur geen bepaling terug die kan dienen als delegatiebepaling in het kader van die bevoegdheid. Het kabinet verwijst naar artikel 195 van dat decreet, maar dat is een zeer algemene bepaling, die de regering de bevoegdheid geeft om minimale voorwaarden vast te stellen in verband met bezoldigingen en salarisschalen, toelagen en vergoedingen, de dienstbeëindiging, het verlies van de hoedanigheid van statutair personeelslid, de definitieve ambtsneerlegging en de verloven en afwezigheden. Van regels over de toegang tot het openbaar ambt is hier geen sprake en al helemaal niet van nationaliteitsvereisten.’ 

‘De uitzonderingen voorzien in het Rechtspositiebesluit kunnen dan ook niet als basis dienen voor gemeenten om niet-EU-burgers aan te werven als personeelsleden’, concludeert professor De Somer. ‘Of het over statutairen of contractuelen gaat, is daarbij niet relevant, want de Grondwet maakt dat onderscheid ook niet.’

Bijzondere gevallen

‘Verder maakt de Grondwet gewag van “bijzondere gevallen”‘, vervolgt De Somer. ‘Een eventueel decreet zou dus voor bepaalde specifieke ambten of functies in een uitzondering kunnen voorzien, maar een uitzondering voor al het gemeentepersoneel lijkt mij strijdig met de Grondwet.’

Dat laatste is ook de stelling van Vlaams Belang-fractieleider Lemmens, die daarvoor opnieuw citeert uit een advies van de Raad van State (60.622/3 van 9 januari 2017, randnummer 7 over artikel 8):

“Weliswaar verzet artikel 10, tweede lid, zich niet tegen het verlenen van de afwijking voor categorieën van overheidsbetrekkingen. Toch moet de wetgever nauwkeurig aangeven voor welke bijzondere gevallen het voorrecht van de Belgen moet zwichten. Een wet, een decreet of een ordonnantie die in een uitzondering op de regel zou voorzien, zonder het geval of de gevallen voldoende nauwkeurig te omschrijven, is niet verenigbaar met de Grondwet.”

Conclusie

In een folder die de lokale afdeling van Vlaams Belang heeft verspreid in de gemeente Puurs-Sint-Amands wordt gesteld dat, volgens de Grondwet, alleen Belgen gemeenteambtenaar mogen zijn. Dat klopt niet. EU-onderdanen hebben, op grond van Europese wetgeving die primeert op de Belgische Grondwet, altijd toegang tot betrekkingen in overheidsdienst. Voor niet-Belgen die van buiten de EU komen zegt de Grondwet dat de wetgever uitzonderingen kan vastleggen. In het concrete geval van de aanwerving van niet-EU-burgers als gemeenteambtenaren in Puurs-Sint-Amands blijkt die wettelijke basis te ontbreken. We beoordelen de claim dat volgens de Grondwet alleen Belgen gemeenteambtenaar mogen zijn als eerder onwaar.

Bronnen

In het artikel vindt u links naar alle gebruikte bronnen.

Bovendien namen we voor deze factcheck contact op met de volgende mensen:

-Mailverkeer met Peter Lemmens op 29 en 30 augustus 2023

-Telefoongesprek en mailverkeer met Koen Van den Heuvel tussen 25 en 30 augustus 2023

-Telefoongesprekken en mailverkeer met Vincent Verbeecke tussen 29 en 31 augustus 2023 

-Telefoongesprek en e-mailverkeer met Stéphanie De Somer tussen 1 en 5 september 2023

Alle bronnen werden laatst geraadpleegd op 4 september 2023.