Factcheck: nee, niet 80% van de in Vlaanderen gekapte bomen wordt naar China verscheept

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens de Facebookpagina ‘Vlaanderen, laat je bomen leven’ wordt 80 procent van de in Vlaanderen gekapte bomen naar China verscheept. Dat blijkt een overschatting. De uitvoer van Belgisch kaphout naar China is in de voorbije jaren wel sterk toegenomen.

Op 23 september 2020 post de Facebookpagina ‘Vlaanderen, laat je bomen leven’ onderstaand bericht. ’80 procent van de in Vlaanderen gekapte bomen wordt in containers geladen en naar China verscheept’, staat erin te lezen. Volgens het bericht zou dat de schuld zijn van het Agentschap Natuur en Bos (ANB), het agentschap van de Vlaamse overheid dat instaat voor de bescherming en ontwikkeling van natuurgebieden, bossen en parken in Vlaanderen.

De Facebookpost lokt 1200 reacties uit, 281 Facebookgebruikers plaatsen een commentaar. Het bericht wordt 454 keer gedeeld en bereikt in totaal 102.600 mensen.

De Facebookpagina ‘Vlaanderen, laat je bomen leven’, die 11.426 volgers telt, is het initiatief van Ivan De Clerck en de vzw Bescherm Bomen en Natuur. Die vzw, die De Clerck samen met Christophe Depamelaere oprichtte in 2019, verzet zich via juridische weg tegen de kap van bomen.

We onderzoeken in deze factcheck de volgende claim uit het Facebookbericht: ’80 procent van de in Vlaanderen gekapte bomen wordt in containers geladen en naar China verscheept.’ Dat lijkt ons een erg hoog cijfer, zeker omdat onze binnenlandse houtindustrie zich voor een groot stuk in het buitenland bevoorraadt. De Belgische Houtconfederatie voerde onlangs een studie uit over de zagerijsector, die ze eind september op haar website zal publiceren. Daaruit is gebleken dat meer dan 40% van de stammen uit onze buurlanden komt. Die bevoorradingsproblematiek is volgens datzelfde onderzoek ook de hoofdreden waarom de zagerijen het moeilijk hebben en hun aantal daalt, terwijl de vraag naar hout enorm is.

We nemen contact op met Ivan De Clerck, de auteur van het Facebookbericht, en vragen hem naar de bron voor zijn claim. Dat 80 procent van de in Vlaanderen gekapte bomen naar China wordt verscheept, kan hij niet bewijzen. De Clerck zegt aan de telefoon dat hij zich voor dat percentage baseert op wat hij ‘hoort in de sector, van houtzagerijen en houtverkopers, en van wat er in de havens wordt verscheept’. Er worden steeds meer boomstammen via de havens verscheept, aldus De Clerck. ‘Omdat de haven van Antwerpen het niet meer aan kan, wordt ook de Rotterdamse haven steeds vaker ingeschakeld, zo las ik in de pers.’

De Clerck vindt dat er te weinig transparantie is over wat er met de gekapte bomen gebeurt, en hij betreurt dat ANB het hout verkoopt aan de meestbiedende, ‘in grote loten die niet toegankelijk zijn voor kleine spelers, wat maakt dat het hout vaak naar China gaat’.

Is dat zo of niet? Hoe verloopt de verkoop van het in Vlaanderen gekapte hout?

ANB

Natuurinvest is de organisatie van de Vlaamse overheid die instaat voor de openbare houtverkopen van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). ‘Jaarlijks wordt er in de Vlaamse openbare bossen meer dan 220.000 kubieke meter hout verkocht en geëxploiteerd. De verkoop van het hout gebeurt via openbare houtverkopen,’ lezen we op de website van Natuurinvest.

‘Om de toekomst van onze openbare bossen niet in het gedrang te brengen dient die houtkap vakkundig en verantwoord te gebeuren’, lezen we verder. ‘In overleg met de houtexploitatiesector en het Agentschap voor Natuur en Bos is daarom de erkenningsregeling voor bosexploitanten opgesteld. Vanaf dat je 50 kubieke meter hout wenst te kopen of exploiteren uit een openbaar bos, word je gezien als een professionele houtkoper en moet je over een erkenning beschikken.’

Het Bosdecreet zegt:

Artikel 53: ‘De eigenaar beslist of het hout bestemd is voor eigen gebruik, dan wel of het verkocht wordt volgens de bepalingen vervat in artikel 55.’

Artikel 55. § 1. ‘Het hout wordt verkocht volgens de principes van openbaarheid, transparantie en mededinging.’

Openbaar verkocht

Aan woordvoerder Jeroen Denaeghel van het Agentschap Natuur en Bos vragen we waar het hout dat ANB/Natuurinvest verkoopt naartoe gaat.

Denaeghel laat weten dat er wel een aantal houtafnemers zijn, en dat het dus wat werk vraagt om de verschillende productiebestemmingen van het hout na te gaan.

Enkele dagen later krijgen we het antwoord via mail:

‘Het hout afkomstig uit onze domeinbossen wordt, conform de wetmatigheden binnen een overheid, openbaar verkocht. De koper die het hoogste bod uitbrengt krijgt het lot. Kopers zijn vrij om het hout verder te verkopen in binnen- en buitenland. We weten dus nooit 100 procent zeker waar het hout terechtkomt, maar door de jarenlange samenwerking met onze klanten kennen we hun activiteiten en kunnen we – met een kleine foutenmarge weliswaar – inschatten waar het hout naartoe gaat. Met deze kennis weten we zeker dat er géén 80 procent vertrekt naar het Verre Oosten.’

Volgens Denaeghel baseert ANB zich voor die stelling op twee analyses:

1) ‘Uit een analyse van de eigen verkopen van Natuur en Bos in 2020 kunnen we met een kleine foutenmarge stellen dat 37 procent van het door ons verkochte hout in België wordt verwerkt, 28 procent in Nederland en 10 procent in Luxemburg, België of Duitsland. Van een kleine 12 procent van het verkochte hout weten we dat het vertrekt naar het Verre Oosten. Van 13 procent is de bestemming onbekend maar een deel ervan zal ook voor de verre export bestemd zijn. Dus het gedeelte dat mogelijk naar China vertrekt kan nooit hoger zijn dan 25 procent,’ aldus Denaeghel.

Algemeen directeur Tom Embo van Natuurinvest bevestigt dat in een telefoontje: ‘We weten het niet zeker, maar op basis van onze kennis van de markt zijn dit de best mogelijke cijfers die we kunnen geven.’

Op onze vraag stuurt Denaeghel ons ook het document door waarop ANB zich baseert voor deze analyse: een Excel-bestand waarin alle verkopen van ANB in het jaar 2020 zijn opgenomen. Om GDPR-redenen worden daarin enkel bedrijfsnamen vermeld. Namen van privéklanten mogen niet worden vrijgegeven. Die privéklanten staan in het document als ‘particulier’ aangeduid. Bij bijna iedere klant staat vermeld of het hout voor Vlaanderen/Wallonië is bestemd of voor de export naar een al dan niet gespecifieerde regio of land. Tot bewijs van het tegendeel en omdat er geen aanwijzingen zijn voor argwaan, gaan we ervan uit dat de cijfers in de lijst kloppen.

‘Van de pot gerukt’

2) ‘Daarnaast liet Natuurinvest in het kader van het eco2eco-project een studie uitvoeren naar de Vlaamse houtstromen’, zegt Denaeghel. Het taartdiagram hieronder geeft een overzicht van de verwerking van Vlaams industrieel rondhout in en buiten Vlaanderen. Rondhout is onbewerkt hout – de niet-verzaagde stam van de gekapte boom. ‘Bijna 51 procent van het totale geoogste volume (526.000 kubieke meter) van Vlaams industrieel rondhout wordt in Vlaanderen zelf verwerkt’, zegt Denaeghel. ‘Een groot aandeel komt in de buurlanden of in Wallonië terecht. Naast het industrieel rondhout wordt er naar schatting ook nog 325.000 kubieke meter brandhout uit het Vlaamse bos geoogst. Verre export van dit product is quasi onbestaande. Ook uit deze cijfers blijkt dat het geciteerde aandeel van 80 procent compleet van de pot gerukt is’, aldus Denaeghel.

Agentschap voor Buitenlandse Handel

Omdat de kopers van het hout vrij zijn ermee te doen wat ze willen, kan het ANB dus geen sluitende cijfers geven over de houtuitvoer naar China. Daarom steken we ons licht ook elders op. Op de website van het Agentschap voor Buitenlandse Handel vinden we een document terug over de handelsbetrekkingen tussen België en China.

Op pagina 11 valt de volgende passage op:

‘Dat de totale Belgische uitvoer van goederen naar China na de eerste negen maanden van 2019 een iets hoger bedrag voor zich nam dan na de overeenkomstige periode een jaar eerder, was ook mee te danken aan de sectie hout. De waarde hiervan was na de periode onder beschouwing met maar liefst 85,3 procent (+90,0 miljoen euro) gestegen tot 195,6 miljoen euro en dit door een toename in de uitvoer van “zilverspar en sparhout”.’

Gestegen uitvoer naar China

We nemen contact op met het Agentschap voor Buitenlandse Handel, waar International Trade Analyst Dennis Gijsbrechts ons de cijfers stuurt voor de Belgische handel in hout voor de periode 2018-2020 en voor de eerste zes maanden van 2021.

‘Na de eerste helft van 2021 was 38,4 procent van de uitgevoerde hoeveelheid Belgisch hout bestemd voor de Chinese markt. In 2020 was dat 39,2 procent. Het type hout dat België exporteerde naar China was in de eerste plaats zilverspar’, laat Gijsbrechts weten.

Belangrijk om weten: deze cijfers slaan dus enkel op het hout dat wordt geëxporteerd, niet op het totale volume hout dat wordt gekapt en verkocht. Bovendien gaat het niet alleen over gekapte bomen, maar over alle types hout, zowel onbewerkt als bewerkt, en de cijfers slaan niet uitsluitend op Vlaanderen, maar op heel België.

Hoeveel procent van het in Vlaanderen gekapte hout naar China wordt verscheept, kunnen we uit deze cijfers dus niet opmaken. Wel valt op dat de houtexport van België naar China in de voorbije jaren sterk is toegenomen: tussen 2018 en 2019 werd een stijging van de uitgevoerde hoeveelheid met 172,2 procent genoteerd, tussen 2019 en 2020 nog eens een toename met 112,5 procent. In 2020 voerde België dus grofweg bijna zes keer zo veel hout uit naar China als twee jaar eerder. ‘Er is geen enkel ander land waar België in 2020 en tijdens de eerste helft van 2021 zo veel hout en houtproducten naar exporteerde als China’, zegt Gijsbrechts, ‘maar de waarde van de uitvoer naar dit land lag wel telkens lager dan die naar Frankrijk en Nederland. België lijkt dus minder dure types hout en houtproducten uit te voeren naar China dan naar de twee buurlanden.’

Fedustria en de Belgische Houtconfederatie

Katja De Vos, communicatieverantwoordelijke bij sectorfederatie Fedustria, levert ons de cijfers over de export van rondhout in 2020, verzameld door Fedustria en de Belgische Houtconfederatie. Van de totale oogst zou 40 procent worden geëxporteerd. Ook hier gaat het over cijfers voor het hele land, dus niet enkel Vlaanderen.

‘We nemen aan dat al het hout dat hier staat vermeld als “geëxporteerd”, daadwerkelijk in België geoogst is, maar dat is allesbehalve zeker,’ schrijft De Vos. ‘Over andere gegevens beschikken we jammer genoeg niet.’

‘Er wordt veel rondhout uit de buurlanden geïmporteerd (2 500 000m³ naaldhout, 500.000 m³ eik, 200.000m³ populier)’, schrijft De Vos. ‘Mogelijk dient België, via de haven van Antwerpen, enkel als transitland voor deze import, en wordt dit hout zonder verdere behandeling direct geëxporteerd. Waarschijnlijk overschatten we dus het exportpercentage van het in België geoogste hout,’ aldus nog De Vos.

‘Het klopt dat de export van vooral naaldhout naar China sterk is toegenomen – van 0 in 2017 tot 1.200.000 m³ in 2020 – zegt De Vos.’ Dit is een gevolg van het plotse overaanbod aan schorskeverhout. Bij ons werden massaal bomen gekapt omdat ze geteisterd werden door de letterzetter, een schorskever die voornamelijk fijnsparren aantast en die aan een opmars bezig is omdat de droogte van de voorbije jaren de sparren heeft verzwakt.’

‘We hopen dat dit een tijdelijk gegeven is, want te veel export is ongewenst omdat die de bevoorrading van onze lokale zagerijen in gevaar brengt. Die voorzien ons van een lokale, hernieuwbare, klimaatvriendelijke grondstof, terwijl we van hout dat elders werd gekapt niet weten in welke omstandigheden dat is gebeurd. Daarom pleiten wij voor regels op EU-niveau die onze markt beter beschermen tegen agressieve internationale opkopers van stamhout,’ aldus nog De Vos.

Tom Embo van Natuurinvest nuanceert: ‘Fijnspar komt slechts in beperkte mate voor in Vlaanderen maar is wel een belangrijke boom in Wallonië. De recente gestegen export heeft inderdaad te maken met de plaag van de letterzetter, ongetwijfeld het gevolg van de warme en droge zomers. De fijnsparbestanden in Wallonië brachten hierdoor zoveel dood hout op dat de er een overaanbod was op de markt. Maar de fijnsparexport is dus vooral een Waals verhaal en een tijdelijk fenomeen.’

Import

Waar onze gekapte bomen naartoe gaan, weten we nu ongeveer. Maar omgekeerd: waar halen onze houtzagerijen en schrijnwerkers hun hout vandaan?

Volgens woordvoerder Jeroen Denaeghel van het Agentschap Natuur en Bos is meer dan 80 procent van het houtverbruik in Vlaanderen afkomstig van hout dat wordt ingevoerd. Volgens een opiniestuk op de website van de Belgische Houtconfederatie zou het zelfs om 90 procent gaan.

Professor milieu- en stadsecologie Roeland Samson (Universiteit Antwerpen) denkt dat het kan kloppen dat 80 procent van het hout dat we hier verwerken uit het buitenland komt, en vindt het dan ook ‘zeer eigenaardig’ dat er zoveel hout naar het buitenland zou gaan. ‘Ecologisch is het niet logisch om hout ver te vervoeren, want dat heeft uiteraard een zeer negatieve impact op de CO2-balans.’

Adjunct-directeur-generaal Filip De Jaeger van sectorfederatie Fedustria wijst erop dat bepaalde houtsoorten ook worden ingevoerd omdat ze eigenschappen hebben – duurzaamheid, sterkte, … – die onze lokale houtsoorten niet bezitten. ‘Voor bepaalde toepassingen is lokaal geproduceerd hout nu eenmaal niet geschikt.’

Containers vullen

Ivan De Clerck van vzw Bescherm Bomen en Natuur, die het Facebookbericht postte, voegt daar nog aan toe dat er nog een bijkomend milieuprobleem aan de houtexport verbonden is. Voor het vervoer naar China moet iedere container eerst een fumigatie ondergaan, dat is een behandeling met sulfurylfluoride, een toxische insecticide in gasvorm. ‘Het ANB zou bij de verkoop voorwaarden kunnen stellen, zodat het hout hier blijft, dat zou ecologisch beter zijn,’ zegt De Clerck. Die mening treedt Samson bij.

De toename van de houtexport vanuit ons land naar China zou volgens verschillende bronnen te wijten zijn aan de grote Chinese vraag naar hout voor de industrie. ‘Van enkele lokale distributeurs vernemen we dat zij heel moeilijk nog aan de houtvolumes raken die zij gewoonlijk aankopen’, zegt De Clerck. ‘Dat komt omdat er gigantische volumes naar China vertrekken. De Chinese aankopers betalen meer, zijn minder kwaliteitsgevoelig, en het hout moet niet verzaagd of gedroogd zijn.’ Volgens de Belgische Houtconfederatie spelen ook de lagere loon- en energiekosten voor de verwerking in China een rol.

Wat ook meespeelt, is het feit dat hout bijzonder geschikt is om lege scheepscontainers te vullen, zodat ze vol terug naar China kunnen. Gevulde containers brengen meer op en zijn ook beter voor de stabiliteit van de schepen, zo wordt ons onder meer door De Clerck, Embo en Samson verteld.

Houtparken

Volgens Denaeghel van Agentschap Natuur en Bos en Embo van Natuurinvest stimuleert de Vlaamse overheid nochtans het vermarkten van hoogwaardige stammen voor de lokale markt. ‘De boswetgeving is vorig jaar licht gewijzigd, zodat het beleid beter kan inspelen op de behoeften van de lokale houtverwerkers, weliswaar altijd rekening houdend met het principe van openbaarheid,’ aldus Denaeghel.

Dat doet de overheid onder meer via het systeem van de ‘houtparken’. Bij een traditionele houtverkoop maakt kwaliteitshout vaak deel uit van heterogene loten die in hun geheel worden verkocht. Een verwerker die een bepaalde kwaliteitsstam wil, moet dan het hele lot kopen, wat vaak meer hout is dan hij nodig heeft en kan betalen. ‘In het systeem van het houtpark kunnen kleinere, lokale houtverwerkers die slechts in één boom geïnteresseerd zijn, ook op die ene boom bieden,’ zegt Denaeghel.

Andries Saerens van de Belgische Houtconfederatie wijst erop dat het houtpark niet enkel voorbehouden is aan de lokale verwerkers, en dat ANB behalve de houtparken tot dusver nog niet zoveel mogelijkheden van de nieuwe wetgeving in de praktijk heeft gebracht. ‘De nieuwe regelgeving maakt het bijvoorbeeld mogelijk om direct onderhands te verkopen aan regionale verwerkers, maar deze verkoopmethode is tot dusver weinig toegepast, hoewel wij hiervoor vragende partij zijn. In Wallonië bestaat een soortgelijke regelgeving, en die wordt daar al meer toegepast.’