Factcheck: nee, Nederland heeft niet de hoogste perinatale sterfte van Europa

Intensivist Elisabeth De Waele (UZ Brussel) stelde onlangs in een podcast dat Nederland de hoogste perinatale sterfte heeft van Europa. Dat klopt niet. Nederland bevindt zich eerder in de Europese middenmoot.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

De podcast ‘Het inzicht’ van de krant De Morgen liet op 11 april intensivist en topdokter Elisabeth De Waele (UZ Brussel) aan het woord (hier gearchiveerd). De aflevering ging over het feit dat de natuur wreed te werk gaat en dat doodgaan helemaal niet moeilijk is.

In ‘Het inzicht’ praat journalist Joël De Ceulaer met denkers, wetenschappers en ‘andere slimme mensen’.

Na een initieel gesprek over de waarde van een maatschappelijke terugkeer naar de natuur laat presentator De Ceulaer dit voorbeeld vallen: ‘Ik moet meteen denken aan de trend om lekker thuis romantisch te willen bevallen.’ 

De Waele antwoordt met de uitspraak ‘Levensgevaarlijk!’. Volgens haar is thuis bevallen veel gevaarlijker dan een kind ter wereld zetten in de veilige omgeving van een ziekenhuis. Ze voegt er onmiddellijk aan toe: ‘Nederland heeft de grootste perinatale mortaliteit van heel Europa.’ Perinatale mortaliteit slaat op sterfte van baby’s kort voor, tijdens of na de bevalling. De Ceulaer is niet meteen overtuigd en beantwoordt haar claim met een voorzichtige ‘Ja?’.

Maar klopt het wel dat thuis bevallen zo gevaarlijk is? En is Nederland effectief het land met de hoogste perinatale sterfte van heel Europa?

Correctie

Onmiddellijk na de uitzending van de podcast kwam er kritiek op de uitspraak van De Waele. De Ceulaer publiceerde daarop een ‘aanvulling en correctie’ op zijn Twitter-account (hier gearchiveerd). Op de website van De Morgen is de aflevering nog altijd te beluisteren zonder rechtzetting.

De Ceulaer ging te rade bij gynaecoloog Hendrik Cammu, die net zoals De Waele verbonden is aan de VUB. Volgens Cammu bevielen vroeger meer Nederlandse vrouwen thuis dan nu: ‘Toen ik in de jaren tachtig in Nederland werkte, beviel de helft van de vrouwen er thuis.’

Die voorgeschiedenis heeft De Waele mogelijk tot haar boude uitspraak gebracht. Volgens Cammu vindt nu nog maar de helft van de Nederlandse bevallingen thuis plaats. ‘Dat is veel minder dan vroeger, maar nog altijd veel meer dan in Vlaanderen’, vult hij aan. Volgens hem zou in Vlaanderen slechts 1 procent van de zwangere vrouwen thuis bevallen.

Toen we De Waele om een reactie vroegen, verwees de woordvoerder van het UZ Brussel naar de post van De Ceulaer. Die post zou volgens De Ceulaer overigens met medeweten van De Waele zijn opgesteld. De Waele slaat zelf mea culpa: ‘Het is uiteraard belangrijk om info te kaderen binnen de juiste context. Ik heb dankzij deze podcast ook nieuwe inzichten opgedaan.’

De juiste cijfers

De meest recente cijfers over perinatale mortaliteit in Europa dateren van 2019 en zijn gepubliceerd in 2022. Euro-peristat verzamelde gegevens van een aantal Europese landen en koppelde die aan een selectie van negen indicatoren voor perinatale mortaliteit. In het rapport dat Euro-peristat daarover publiceerde, worden de cijfers van 2019 vergeleken met die van 2015. Nederland had voor geen enkele van de indicatoren de hoogste score in het jaar 2019. 

Perined, de Nederlandse organisatie die bevoegd is voor de perinatale registratie en audit,  interpreteerde deze cijfers en concludeerde dat Nederland voor samengestelde perinatale sterfte op de 14e plaats van 23 Europese landen moet geplaatst worden. Slechts 23 landen konden vergeleken worden aangezien niet alle Europese landen voor alle indicatoren cijfers konden aanleveren. Volgens Perined is de rangorde onveranderd gebleven in vergelijking met 2015.

Nederland heeft dus niet de hoogste perinatale sterfte van Europa, maar behoort eerder tot de middenmoot van Europese landen. Bovendien is er in de laatste jaren geen sterke wijziging waar te nemen. 

Het gevaar van thuis bevallen

Wat wel klopt van de uitspraken van De Waele, is dat thuis bevallen risico’s inhoudt. Thuisbevallingen worden daarom sterk afgeraden bij risicovolle situaties. Dat gaf Cammu ook aan in zijn reactie aan De Ceulaer.

Volgens het rapport van Euro-Peristat wordt de neonatale sterfteratio (tussen 0 en 27 dagen na de geboorte) hoofdzakelijk bepaald door gezondheid en de kwaliteit van geboortezorg tijdens de zwangerschap en geboorte. Zo is de sterftegraad lager bij premature geboortes als er speciale intensieve zorgunits aanwezig zijn op de plaats waar een kind geboren wordt. Thuis bevallen kan dus een grote invloed hebben op de overlevingskans van bijvoorbeeld premature baby’s.

Maar niet alle thuisbevallingen zijn noodzakelijk onveilig. Zo verscheen in 2015 een onderzoek van AMC en het VUmc in Amsterdam waarin meer dan 80.000 bevallingen in Nederland werden geanalyseerd. Die studie kwam tot de conclusie dat bevallen met een verloskundige even veilig is als een bevalling in het ziekenhuis onder begeleiding van een gynaecoloog. 

Het blijft moeilijk om de concrete impact van thuis bevallen op perinatale mortaliteit te berekenen. Dat gaf Cammu ook aan in zijn reactie aan De Ceulaer. Er spelen namelijk heel wat factoren een rol die elkaar op hun beurt weer beïnvloeden. Zo verhogen zowel het geboortegewicht van een baby als het al dan niet prematuur bevallen de kans op perinatale sterfte.

De verschillen tussen landen in perinatale mortaliteit zijn daarom niet makkelijk te linken aan de verschillen in het aantal thuisbevallingen. Zaken zoals de gemiddelde leeftijd van de vrouw bij haar eerste bevalling, maar ook de kans op een tweeling spelen een belangrijke rol. Net die factoren kunnen enorm variëren tussen landen.