Factcheck: nee, meme tegen coronamaatregelen toont niet Duitsland in 1943

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In memes tegen de huidige coronamaatregelen wordt soms verwezen naar het nazisme. Misplaatste humor of een boeiende historische vergelijking? In elk geval bevat een van die memes een historische fout: we zien een foto uit Polen en niet uit Duitsland.

Op 8 maart plaatst een Gentenaar een meme (een visuele internetgrap, nvdr.) op zijn Facebookpagina om zijn ongenoegen te uiten over de coronamaatregelen. De meme bevat de tekst ‘stop met zeuren: zolang we doen wat ze ons zeggen te doen, komt alles goed’. Die ironische tekst contrasteert met een foto van mensen tegen een muur. Volgens de meme gaat het om een foto uit ‘Duitsland in 1943’.

In een commentaar op zijn post schrijft de Gentenaar: ‘De maatregelen, die ongegrond en schadelijk zijn, eisen veel meer slachtoffers dan toen. Ik doe niet mee met dit totalitaire systeem. Lang leve de vrijheid.’

De afbeelding die hij gebruikt doet al langer de ronde op sociale media. Zo werd dezelfde meme in 2020 duizenden keren gedeeld op Twitter en Facebook als reactie op coronamaatregelen.

We vinden een vergelijkbare meme, met gebruik van dezelfde foto, ook terug op een Franse blog die zich tegen een vaccinatiepaspoort uitspreekt. En als reactie op een tweet van de Canadese premier Justin Trudeau, die de inwoners van zijn land had opgeroepen om na terugkomst van een buitenlandse reis in thuisquarantaine te gaan.

Eigen aan memes is dat er meestal verschillende versies van bestaan en dat dezelfde afbeelding voor verschillende doelen wordt gebruikt. Zo wordt dezelfde afbeelding ook gebruikt in discussies over wapencontrole.

Realiteit achter de foto

Toont de foto echt een scène uit Duitsland in 1943? Verschillende bronnen stellen dat de foto werd gepubliceerd in het boekDe getto’s van het door de nazi’s bezette Polen van historicus Ian Baxter. Dat doet vermoeden dat we de scène niet in Duitsland, maar in Polen moeten situeren.

Die informatie wordt bevestigd door fotodatabank Getty Images. We zien een muur in Warschau in september 1943. De nazi’s die Polen bezetten, hadden operatie ‘Grossaktion Warsaw’ opgezet. Vanuit een Joods getto in Warschau werden 300.000 Joden naar concentratiekampen als Treblinka gebracht. Volgens de Encyclopedia Britannica toont de foto hoe Joden, die na een opstand gevangen zijn genomen, worden gefouilleerd op wapens.

De foto toont dus niet Duitsland, maar Polen in 1943.

Argumentum ad hitlerum

Tegenstanders van coronamaatregelen maken wel vaker de vergelijking met de gruweldaden van het nazisme. Studenten in Duitsland die tegen coronamaatregelen zoals de mondmaskerplicht protesteerden, vergeleken zichzelf met Anne Frank, het Joodse meisje dat een dagboek bijhield toen ze ondergedoken was tijdens de nazibezetting van Nederland, en met Sophie Scholl, een studente die in 1943 werd geëxecuteerd wegens haar verzet tegen het naziregime.

De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas reageerde daarop met een tweet: ‘Wie zich vandaag vergelijkt met Sophie Scholl of Anne Frank lacht met de moed die zij hadden in hun verzet tegen de nazi’s. Dit trivialiseert de Holocaust en toont een ondraaglijk vergeten van de geschiedenis.’

https://twitter.com/HeikoMaas/status/1330460397032366082Heiko Maas 🇪🇺https://twitter.com/HeikoMaas

Wer sich heute mit Sophie Scholl o Anne Frank vergleicht,verhöhnt den Mut, den es brauchte,Haltung gegen Nazis zu zeigen.

Das verharmlost den Holocaust und zeigt eine unerträgliche Geschichtsvergessenheit.

Nichts verbindet Coronaproteste mit Widerstandskämpfer*Innen.

Nichts!

— Heiko Maas 🇪🇺 (@HeikoMaas) November 22, 2020

In de Amerikaanse staat Idaho vergeleek een Republikeinse politicus in een podcast de coronamaatregelen in die staat met ‘nazi-Duitsland’. Het Holocaust- en Mensenrechtenmuseum van Dallas reageerde op deze en andere nazivergelijkingen op hun site: ‘Deze verwijzingen zijn schandelijk, historisch incorrect en moreel verwerpelijk. De deportatie van Joden en hun dood door een totalitair, racistisch en antisemitisch regime is een ongeëvenaarde gruwelijke tijd in de moderne geschiedenis. Om dit te vergelijken met de inspanningen van onze verkozen functionarissen om te proberen onze gezondheid en economische behoeften in evenwicht te brengen terwijl ze worden bedreigd door een wereldwijde pandemie, maakt de dood van de miljoenen Joden die door de nazi’s en hun medewerkers zijn vermoord, goedkoper.’