Factcheck: nee, het klopt niet dat 14 Afrikaanse landen de helft van hun exportinkomsten moeten afdragen aan Frankrijk

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een virale video waarin de Italiaanse premier Giorgia Meloni stelt dat 14 Afrikaanse landen de helft van hun exportinkomsten moeten afdragen aan Frankrijk in ruil voor het drukken van geld, klopt niet. Wat wel klopt is dat de landen, die lid zijn van de CFA franc-zone, in ruil voor een vaste wisselkoers van hun eigen munt tegen de euro de helft van hun internationale reserves moeten bewaren op een rekening bij de Banque de France. Over dat geld kunnen ze echter vrij beschikken en de regeling heeft niets te maken met hun exportinkomsten of het printen van geld. 

Op sociale media circuleert een video van de Italiaanse premier Giorgia Meloni, voorzitster van de Italiaanse radicaal-rechtse partij Fratelli D’Italia. 

In de video toont Meloni een bankbiljet terwijl ze het volgende zegt: ‘Dit is de CFA Franc, een koloniale munt die Frankrijk drukt voor 14 Afrikaanse naties die behoren tot de CFA-zone.’ Daarna grijpt Meloni naar een foto van een Afrikaans kind dat aan het werk is in een mijn. Ze vervolgt haar speech: ‘Dit is een kind dat werkt in een goudmijn in Burkina Faso. Burkina Faso is een van de armste landen ter wereld. Frankrijk drukt koloniaal geld voor Burkina Faso. In ruil daarvoor eist het dat vijftig procent van alles wat Burkina Faso exporteert eindigt in de koffers van de Franse schatkist. Het goud dat dit kind uit een tunnel haalt, komt grotendeels in de schatkist van de Franse staat terecht. Dus de oplossing is niet de Afrikanen naar Europa te brengen, maar de oplossing is om Afrika te bevrijden van bepaalde Europeanen die het continent uitbuiten, en deze mensen te laten leven van wat ze hebben.’ 

Meloni beschuldigt de Franse staat er dus van vijftig procent van de exportinkomsten van landen in de CFA-Franc zone op te eisen in ruil voor het drukken van ‘koloniaal geld’. Dat beleid zou migratie stimuleren en de bewuste landen economisch onderontwikkeld houden.

Onder meer de Nederlandse opiniemaakster Eva Vlaardingenbroek tweette de video. De video werd meer dan 61.000 keer geliket en bijna 23.000 keer geretweet (hier gearchiveerd). De video zelf werd ruim 12,8 miljoen keer bekeken. 

Het filmpje deed ook de ronde op alternatieve websites, zoals de Nederlandse website GeenStijl en Dissident.One, een  uiterstrechtse complotwebsite volgens Hoaxwijzer. Ook aanhangers van cryptomunten, zoals crypto-influencer Dylan Le Clair, deelden de video. 

De video circuleert ook op Telegram, Facebook en TikTok (hier en hier gearchiveerd).

Klopt het dat Frankrijk in ruil voor het drukken van geld de helft van de exportopbrengsten van 14 Afrikaanse landen opeist? 

We gaan eerst op zoek naar de origine van de video. Als we ‘Giorgia Meloni CFA Franc googelen’ komen we terecht op het YouTube-account van Fratelli d’Italia, de extreemrechtse partij waarvan Meloni voorzitter is. De video komt uit een aflevering van het Italiaanse televisieprogramma Non è l’Arena, opgenomen in januari 2019. 

Wat is de CFA Franc zone?

De CFA Franc zone is een monetaire structuur die op 26 december 1945, vlak na het einde van de Tweede Wereldoorlog, is opgericht. Frankrijk voerde in veertien Afrikaanse landen, grotendeels Franse kolonies, de CFA Franc in, die een vaste waarde had ten aanzien van de Franse franc. De CFA werd in de zone als betaalinstrument gebruikt. Bij de oprichting stond de afkorting van CFA voor “franc des Colonies Françaises d’Afrique”. ‘Dat veranderde in de jaren zestig toen de landen onafhankelijk werden,’ legt Glenn Rayp, econoom aan de Universiteit Gent uit. ‘De afkorting werd aangepast naar “franc communauté financière d’Afrique”, maar het CFA franc-systeem bleef bestaan.’

De huidige CFA Franc zone spreidt zich uit over 14 landen. ‘Elk van die landen betalen met de CFA franc, die een vaste waarde heeft ten aanzien van de euro. Die vaste wisselkoers wordt gegarandeerd door de BdF,’ zegt Rayp. 1 euro is zo’n 655 CFA franc waard. 

Dat Frankrijk de helft van de exportopbrengsten opeist, is manifest onwaar, zegt Rayp. ‘Eén voorwaarde die verbonden is met de vaste wisselkoers, is dat de landen in kwestie vijftig procent van hun valutareserves (De hoeveelheden munt- en goudreserves die de centrale bank van een land in voorraad heeft, nvdr.) bij de Banque de France deponeren. Dat is de vijftig procent waar Meloni naar verwijst. Alleen heeft die vijftig procent niets met exportinkomsten te maken. De reserves blijven ook ter beschikking van de Afrikaanse landen in kwestie. Ze kunnen er bijvoorbeeld internationale betalingen mee doen.’ Ze staan hun geld dus niet af, zoals Meloni in de video beweert. ‘Het geld staat op een lopende rekening, die wordt beheerd door de centrale banken van de drie unies. Vergelijk het met je loon dat op je bankrekening gestort wordt: het is niet dat je bank je loon zal confisceren.’

Het systeem heeft voordelen en nadelen, zegt Rayp. ‘De wisselkoersstabiliteit biedt een impliciete garantie dat de landen in kwestie altijd hun importen kunnen betalen. Daarnaast wordt de onderlinge handel gestimuleerd door de gemeenschappelijke munt.’

Maar dat de zone een koloniaal relict is, staat ook voor Rayp vast. ‘De CFA franc is een manier voor Frankrijk om nog altijd een zeg te hebben in het economische beleid van de landen binnen die zone.’
Bij de West-Afrikaanse economische en monetaire unie geldt de verplichting om vijftig procent van hun deviezenreserve te storten op een Franse rekening niet langer. Rayp: ‘Die regeling is in 2019 afgeschaft. Die afschaffing kan je niet los zien van een bredere geopolitieke verschuiving binnen de regio, waarbij China meer en meer invloed krijgt. De landen kunnen zich dus makkelijk economisch naar China richten, in plaats van naar Frankrijk.’ Ook bij de andere twee landenclusters wordt er nagedacht over de toekomst van het CFA-systeem.

Wat met het printen van geld?

Dat Frankrijk van de Afrikaanse landen iets financieel zou eisen in ruil voor het printen van geld, klopt volgens officiële bronnen evenmin. Op 23 november tweette Anne-Claire Legendre, woordvoerster voor het Franse ministerie voor Europa en Buitenlandse Zaken, dat de overeenkomst voor het printen van geld in een normale contractuele overeenkomst past. ‘De centrale banken zijn vrij om het geld zelf te printen of om een andere drukkerij te contacteren,’ lezen we in een tweet.