Factcheck: nee, foetussen kunnen in de achttiende week van de zwangerschap nog niet ruiken, voelen of stemmen herkennen

In een interview met De Morgen zegt CD&V-voorzitter Sammy Mahdi dat foetussen vanaf de achttiende week van de zwangerschap stemmen kunnen herkennen en ook kunnen ruiken en voelen. Dat klopt niet: volgens wetenschappelijke bronnen ontwikkelen tastzin, smaak en gehoor zich pas in het laatste trimester van de 40 weken durende zwangerschap. 

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 4 juni publiceerde De Morgen een interview met CD&V-voorzitter Sammy Mahdi. Daarin gaat het ook over de verlenging van de abortustermijn. Mahdi zegt: ‘Maar er is toch ergens een grens tussen leven en dood? Je mag toch nog zeggen dat vanaf de achttiende week een foetus stemmen kan herkennen, een ontwikkeld zenuwstelsel heeft en kan ruiken en voelen?’

De huidige wetgeving

In België kan een zwangerschapsafbreking tot 12 weken na de conceptie uitgevoerd worden om psychosociale, niet-medische redenen – iemand voelt zich bijvoorbeeld niet klaar voor een kind. Later in de zwangerschap kan afbreken niet meer om die redenen. Maar bij medische redenen, bijvoorbeeld een foetus die ernstige afwijkingen heeft, is er geen maximumtermijn.

Volgens de wet over de vrijwillige zwangerschapsafbreking moet er ook een wachttijd van zes dagen zijn tussen het eerste gesprek op het abortuscentrum en de dag van de ingreep. Dat lezen we op de website van Fara vzw, een organisatie die vrouwen begeleidt bij hun zwangerschapskeuzes.

Momenteel ligt er een nieuw voorstel tot abortuswetgeving op tafel, waarmee onder meer de verplichte bedenktijd zou worden teruggeschroefd van zes naar twee dagen. Ook de abortustermijn bij niet-medische redenen zou van 12 naar 18 weken verlengd worden. In april werd in de Kamercommissies Justitie en Gezondheid een expertenrapport voorgesteld dat de Vivaldi-regering had besteld. De politieke discussie is vooralsnog niet beslecht, het wetsvoorstel werd niet goedgekeurd.

De CD&V heeft zich altijd gekant tegen de uitbreiding van de abortustermijn. Op hun site lezen we: ‘Voor CD&V mag de wettelijke termijn om een abortus op verzoek te laten uitvoeren niet verder dan 14 weken liggen in het belang van zowel (kwetsbare) vrouwen als het ongeboren leven. De vraag van sommige politieke partijen om de abortustermijn als algemene regel uit te breiden naar 18 weken is voor CD&V niet wenselijk.’

In buurlanden zoals Nederland en het Verenigd Koninkrijk geldt een abortustermijn tot 24 zwangerschapsweken.

Zintuigen

Klopt het dat foetussen vanaf de achttiende week stemmen kunnen herkennen en ook kunnen ruiken en voelen? 

Als bewijs voor die stelling stuurt CD&V-woordvoerster Marie Behaeghe diverse studies door, met enkele uitgelichte quotes. ‘Wanneer het gaat over stemmen horen, wijst het huidige wetenschappelijke onderzoek eerder in de richting van 36 weken zwangerschap (34 weken postconceptie).’

Voor de stelling dat een foetus kan ruiken en proeven, haalt de CD&V nog twee studies uit 1996 aan. ‘De smaakconceptie (de smaak, nvdr) is ontwikkeld rond 13 weken zwangerschap (11 weken postconceptie). De onderliggende systemen voor nasale chemoreceptie (de geur, nvdr) zijn ontwikkeld op 20 weken zwangerschap (18 weken postconceptie), maar pas klaar voor gebruik op 28 weken zwangerschap (26 weken postconceptie). De foetus reageert op geurstimuli vanaf 30 weken zwangerschap (28 weken postconceptie).’

Op basis daarvan concludeert de CD&V dat ‘er wetenschappelijke evidentie is dat een foetus op 18 weken postconceptie (20 weken zwangerschap) over een vrij ontwikkeld zenuwstelsel beschikt en geluiden kan horen.’ Maar ze vullen zelf aan: ‘Er is een onderscheid tussen het ontwikkelen van de zintuigen en deze ook effectief gebruiken om waar te nemen. Hoe dan ook is de ontwikkeling een gradueel proces, waarvan het begin- en eindpunt vaak arbitrair zijn en afhankelijk van de individuele ontwikkeling van de foetus.’

Cruciale cortex

We kloppen aan bij gynaecoloog Hendrik Cammu (Vrije Universiteit Brussel): ‘Het is zeker zo dat een baby tegen het einde van de zwangerschap stemmen kan herkennen en daarop reageert. Een baby die een strenge stem hoort bijvoorbeeld, zal een stressreactie vertonen. Maar na 18 weken zwangerschap is dat niet mogelijk. Er is geen corticale integratie op 18 weken.’ 

Corticale integratie? Op dat moment kan de cortex al aanwezig zijn, maar de verbinding via zenuwbanen is er nog niet. Cammu legt uit: ‘De cortex, het jongste deel van onze hersenen, zorgt voor de bewustwording. We kunnen ons pas bewust zijn van de dingen rond ons, van onze zintuigen, als onze cortex is ontwikkeld. Als ik mijn cortex zou uitschakelen, naar mijn tuin zou kijken en daar een konijn zou zien, dan zal ik daar niets van capteren.’ Daarnaast, merkt Cammu op, zijn de studies die CD&V aanhaalt allemaal betrekkelijk oud zijn. ‘Het valt op dat het artikels zijn die dertig jaar oud zijn, op 2 uitgezonderd.’

We nemen ook contact op met professor en gynaecoloog Kristien Roelens en gynaecoloog Ellen Roets, beiden verbonden aan UZ Gent. Zij zijn het eens met Cammu: ruiken en voelen zitten er niet in voor een foetus van 18 weken. Daarvoor verwijzen ze naar een reviewstudie, gepubliceerd door het Britse Royal College of Obstetricians and Gynaecologists (RCOG), gepubliceerd in december 2022. In die studie gaat het RCOG dieper in op ‘fetal awareness’, het bewustzijn van foetussen. 

In de studie lezen we dat een foetus vanaf 18 weken zwangerschap (16 weken postconceptie) complexe spontane bewegingen kan maken, van de handen naar de ogen en mond. Naast die spontane bewegingen, vertoont een foetus ook ‘reflexbewegingen die worden uitgelokt door zintuiglijke stimulatie. Dat zijn dus reflexbewegingen, geen bewuste bewegingen’, verduidelijken Roelens en Roels. 

Die reflexbewegingen veranderen in het laatste trimester van de zwangerschap. ‘Dan wijst foetaal gedrag op de betrokkenheid van neurale circuits die verder gaan dan die van lokale ruggenmerg- of hersenstamreflexverbindingen en op het ontstaan van tast-, smaak- en gehoorzin’, lezen we in de studie. Met andere woorden, de foetus beschikt op dat moment over meer complexe neurale verbindingen, en kan dus bewuster reageren. Sensorisch opgewerkte bewegingen – foetus voelt of hoort iets en reageert bewust – starten rond de 28 weken zwangerschap (26 weken conceptietijd). Dan neemt het aantal spontane bewegingen ook af.