Factcheck: nee, filmpje bewijst niet dat er grafeenoxide op auto zit

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een man wil met een filmpje bewijzen dat ‘de giftige stof grafeenoxide’ op zijn auto is terechtgekomen. In theorie is dat niet onmogelijk, zeggen specialisten. Maar met het blote oog kun je niet vaststellen of het om grafeenoxide gaat.

Op 10 september plaatst een Nederlandse Facebookgebruiker een kort filmpje online. Het is sindsdien 58.900 keer bekeken en 486 keer gedeeld. Op Twitter circuleert een soortgelijk Nederlands filmpje.

We zien in het eerste filmpje een man die met een Nederlands accent praat. Hij zegt dat er op zijn auto grafeenoxide zit. Om dat te bewijzen, schraapt hij met een bankkaart stof van een autoraam, waarop zijn buurman, die hij erbij heeft gehaald, de stof aantrekt met een magneet. ‘Grafeenoxide’, luidt de conclusie van het experiment. ‘We ademen die stof in, ze zit op onze groenten. Dit is het onomstotelijke bewijs dat ze ons vermoorden’, besluit de man.

Wat is grafeenoxide?

Grafeenoxide is een synthetisch gemaakt nanomateriaal dat onder meer antibacteriële en antivirale eigenschappen heeft. Het is flexibel, licht, sterk, het geleidt elektriciteit en het zou het dunste materiaal ter wereld zijn. De stof werd voor het eerst geïsoleerd in 2004, door twee wetenschappers die daarvoor in 2010 de Nobelprijs voor Natuurkunde kregen.

Grafeenoxide wordt onder meer gebruikt in het biomedische domein, bijvoorbeeld om een medicijn naar een specifiek deel van het lichaam te brengen, en in elektronische toepassingen zoals sensoren en coatings.

Over grafeenoxide wordt de voorbije maanden vaker gesproken op sociale media. Zo wordt over de hele wereld het bericht verspreid dat de coronavaccins grafeenoxide zouden bevatten, een claim die al meermaals werd weerlegd, onder meer ook in een Knack-factcheck.

Is grafeenoxide giftig, zoals de man in het filmpje beweert? ‘Onderzoekers hebben recent de toxiciteit van grafeenoxide onderzocht‘, zegt professor toxicologie Jan Tytgat (KU Leuven). ‘Ze kwamen tot de conclusie dat er een dosisafhankelijke toxiciteit bestaat. Of de stof giftig is of niet, hangt dus af van de concentratie.’

Microscoop

We stuurden de man die de video postte een bericht met de vraag waar het filmpje precies werd gemaakt, en waarom hij ervan uitgaat dat het om grafeenoxide zou gaan. We kregen nog geen antwoord.

In de commentaren bij het filmpje vraagt iemand zich af of de twee mannen niet op een bouwplaats staan, en of het niet om ‘een beetje metaalpoeder’ gaat. ‘Ik ben niet overtuigd. Een microscoop was wel handig geweest’, schrijft die persoon erbij. Een andere Facebookgebruiker zegt dat het om fijnstof gaat. In nog andere commentaren lezen we verwijzingen naar ‘chemtrails’, ‘sprayen’ en ‘metaallucht’.

Magnetische componenten

We vragen een reactie aan de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), die dagelijks de luchtkwaliteit in Vlaanderen meet. ‘Dat er in “gewoon stof” magnetische componenten zitten, is niet onlogisch’, zegt woordvoerder Katrien Smet na het bekijken van het filmpje. ‘In bodemstof is er altijd wel wat ijzer aanwezig. IJzer is het vierde meest voorkomende element in de aardkorst. IJzeroxide – een verbinding van ijzer met zuurstof – is wel minder magnetisch dan puur ijzer, maar misschien nog altijd genoeg om aan een magneet te blijven plakken.’ Dat bevestigt toxicoloog Jan Tytgat: ‘Als stof veel ijzervijlsel bevat, kan het inderdaad magnetische eigenschappen vertonen.’

Kan het hier om grafeenoxide gaan?

‘Grafeenoxide is bijzonder sterk’, zegt Tytgat, ‘maar mogelijke afschilfering kun je niet uitsluiten. Op die manier kan grafeenoxide als minuscuul stof in de lucht zitten en op auto’s terechtkomen. Alleen is het onmogelijk om met het blote oog vast te stellen of het om grafeenoxide gaat. Daarvoor heb je een goede microscoop nodig, en de nodige vakkennis. Een leek kan dat niet zien.’

Elektrostatisch

Ook professor geografie Dirk Goossens (KU Leuven) heeft het filmpje bekeken. ‘Op zich is het niet abnormaal dat stof dat met een plastic voorwerp wordt bijeengeschraapt, door dat plastic voorwerp aangetrokken wordt. Door de wrijving kunnen de stofkorrels elektrostatisch geladen worden. Er zullen dus zeker fijne stofdeeltjes aan de bankkaart van de man zijn blijven plakken’, luidt zijn reactie.

‘Maar dat staat los van het aantrekken door de magneet, zoals in het filmpje wordt getoond. Stof kan inderdaad magnetische mineralen bevatten, hoewel die in het “gewone” stof dat in onze streken neervalt weinig voorkomen. Het lijkt mij uitgesloten dat de redelijk massale hoeveelheid stof die in het filmpje door de magneet wordt aangetrokken, grotendeels uit dergelijke mineralen zou bestaan, tenzij er lokale vervuiling zou zijn geweest door ijzer, nikkel of kobalt’, aldus nog professor Goossens.

Het argument dat aantrekking door een magneet zou bewijzen dat het om grafeenoxide gaat, houdt volgens professor Goossens geen steek. ‘Of een stof al dan niet grafeenoxide bevat, kan enkel worden nagegaan door het materiaal scheikundig te analyseren.’