Factcheck: nee, er zijn op dit moment geen plannen voor een Europese dienstplicht

Vanuit verschillende hoeken wordt beweerd dat er plannen zijn om een Europese dienstplicht in te voeren. Veel berichten baseren zich daarvoor op uitspraken van de Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken. Maar op dit moment zijn er geen concrete plannen om een Europese dienstplicht in te voeren. Bovendien heeft de Europese Unie niet de bevoegdheid om zo’n dienstplicht in te voeren. Dat blijkt uit onderzoek in het kader van de Factcheckmarathon van de Lage Landen.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media worden verschillende berichten verspreid die beweren dat er plannen zijn voor de invoering van een Europese dienstplicht.

“Het idee van deze Europese dienstplicht moet worden verworpen, en het moet duidelijk worden gemaakt dat niemand de Hongaarse jeugd met welke macht of welk besluit dan ook naar het Oekraïense front zal brengen”, zegt Péter Szijjártó, de Hongaarse minister van Buitenlandse zaken bijvoorbeeld op een campagne-evenement op 28 mei.

Zijn uitspraak wordt duchtig gedeeld op sociale media.

Het was niet de eerste keer dat zo’n uitspraak over de Europese dienstplicht viel. In Magyar Nemzet, een Hongaars dagblad, werd op 10 mei al beweerd dat Manfred Weber, voorzitter van de EVP-fractie in het Europees Parlement, “dienstplicht in de hele EU wil”.

De berichten werden op verschillende plekken en in verschillende talen overgenomen. Ook op de Nederlandstalige extreemrechtse website Dissident One verscheen een variant van de uitspraak. Daar werd geschreven dat “de EU-ministers van Buitenlandse Zaken de algemene Europese dienstplicht bespreken.”

Zij baseren zich eveneens op uitspraken van Péter Szijjártó op Facebook.

Maar kloppen de uitspraken van de Hongaarse politicus? Staat er een Europese dienstplicht in de steigers?

Geen concrete plannen

We leggen de uitspraken voor aan Europa-expert Wouter Wolfs (KU Leuven). ‘Er zijn geen concrete plannen voor de invoering van een EU-wijde dienstplicht. Noch de partijprogramma’s van de Europese politieke partijen, noch de meest recente Conclusies van de Raad van de Europese Unie over de EU – Veiligheid en Defensie vermelden een initiatief in die richting’, antwoordt hij.

‘In de raadconclusies is niets terug te vinden over de invoering van een Europese dienstplicht, dus de ministers zijn er niet concreet over aan het spreken’, gaat Wolfs verder. ‘Er wordt wel gesproken over nauwere militaire samenwerking via gezamenlijke missies of een betere integratie van de defensie-industrie, maar de beslissingsbevoegdheid over de organisatie en inzet van de legers blijft bij de lidstaten.’

De EU heeft dus momenteel zelfs niet de bevoegdheid om een algemene dienstplicht in te voeren. Dat lezen we in het Verdrag van Lissabon. ‘Om dit haalbaar te maken zou dat verdrag moeten gewijzigd worden’, zegt Wolfs.

Rob Heirbaut, de Europakenner van VRT NWS, bevestigt die analyse: ‘Defensie blijft in eerste instantie een bevoegdheid van de lidstaten. En om dat te veranderen, moeten alle lidstaten akkoord zijn. Als er eentje niet meewil, kan zo’n wijziging niet plaatsvinden.’

‘Er is wel de bijstandsverplichting, die stelt dat lidstaten verplicht zijn om een EU-land bij te staan wanneer het aangevallen wordt, maar dit staat uiteraard los van de invoering van militaire dienstplicht op Europees niveau’, voegt Wolfs nog toe.

Europese instanties ontkennen formeel

De Europese instellingen ontkennen zelf ook dat er plannen zijn voor een Europese dienstplicht. Tijdens een persconferentie op 27 mei reageerde Josep Borrell, de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, met het volgende antwoord:

Zijn woordvoerder, Peter Stano, laat weten dat de EU absoluut geen plannen heeft in de richting van een zogenaamde EU-brede dienstplicht: ‘Tijdens geen enkele vergadering van de Raad Buitenlandse Zaken of die van Defensie is hierover gesproken.””(…) Hoe dan ook, om deze discussies in de hele EU te starten is een unanieme beslissing van alle lidstaten nodig, en hetzelfde geldt voor elke beslissing met betrekking tot mogelijke voorbereidingen hierop. Met andere woorden, er is maar één lidstaat nodig om dergelijke discussies of beslissingen te blokkeren.’

Pedro Lopez, woordvoerder van de EVP-fractie waartoe Manfred Weber behoort, laat via mail weten dat ze dat nieuws eerder al ontkend hebben: ‘We hebben al ontkend dat we van plan zijn een systeem van verplichte dienstplicht in te voeren. (…) Maar als de Hongaarse regeringspartij Fidesz, of sommige Sloveense partijen, deze bewering volhouden, verspreiden ze gewoon nepnieuws of, erger nog, Russische propaganda.’ De EVP ondersteunde haar uitspraak met een bericht op X.

Ook Agata Byczewska van de persdienst van Manfred Weber, laat weten dat ‘Manfred Weber nooit voorstander was van een militaire dienstplicht voor de hele EU. (…) Elke andere bewering is op zijn minst verkeerd geïnformeerd of anderszins misleidend.’

‘Manfred Weber is voorstander van de invoering van de verplichte dienstplicht in Duitsland, maar niet op Europees niveau’, voegt Wolfs nog toe. ‘Wel is hij voorstander om verdere stappen te nemen op het vlak van militaire samenwerking op EU-niveau.’

Een Hongaarse factcheck van een organisatie die aangesloten is bij het European Digital Media Observatory (EDMO) stelt ook dat eerdere uitspraken van Manfred Weber verkeerd geïnterpreteerd werden. “Wanneer Weber het over dienstplicht had, had hij het niet over het Europese leger, maar over het Duitse leger.”

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de factcheckmarathon van de Lage Landen. Partners zijn: VRT NWS, RTBF, Knack, factcheck.vlaanderen, KRO-NCRV Pointer, Het Algemeen Dagblad en deCheckers.