Factcheck: nee, er is in Vlaanderen geen 18.000 kilometer aan ongebruikte wegen

In een Terzake-debat zegt Groen-co-voorzitter Nadia Naji dat er ‘in Vlaanderen 18.000 kilometer aan wegen is die niet meer gebruikt worden’. Als bron voor die bewering verwijst Naji naar een studie die het heeft over 18.000 kilometer aan wegen met ‘onthardingspotentieel’. Dat maakt die wegen nog niet ongebruikt. Zo maakt de studie bijvoorbeeld melding van een busstrook aan de Groenplaats in Antwerpen en de pier in Nieuwpoort. Dat blijkt uit onderzoek in het kader van de Factcheckmarathon van de Lage Landen.  

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 31 mei gaat Groen-co-voorzitter Nadia Naji in het actualiteitsprogramma Terzake in debat met Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). Op het einde van het debat komt het onderwerp ‘ontharding’ aan bod. (vanaf 28:38)

Er moet meer en sneller onthard worden, zegt Naji, die vervolgens stelt dat er ‘in Vlaanderen 18.000 kilometer aan wegen is die niet meer gebruikt worden’. (vanaf 29:20) 

Later in het gesprek herhaalt ze die claim: ‘Er is in Vlaanderen 18.000 kilometer aan ongebruikte wegen. Het is compleet absurd dat die nog verhard zijn.’ (vanaf 31:14) Demir lijkt verbaasd over dat cijfer en zegt dat ze het zal nakijken.

Ter vergelijking: de lengte van het totale wegennet in Vlaanderen bedraagt 68.131 kilometer – 7.131 kilometer aan autosnelwegen en gewestwegen, volgens het Agentschap Wegen en Verkeer en ongeveer 61.000 kilometer aan lokale wegen, volgens het Departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse Overheid.

Klopt het dat er in Vlaanderen 18.000 kilometer aan ongebruikte wegen is?

We nemen contact op met Frederik Van den Bril, de woordvoerder van de Groen-fractie in het Vlaams Parlement en vragen hem op welke bron Naji haar uitspraak baseert.

Van den Bril laat weten dat de bron een rapport is van het departement Omgeving van de Vlaamse Overheid uit 2021.

 In hoofdstuk 6 van dat rapport lezen we op pagina 311 het volgende:  ‘In de studie ‘onthardingswinst – kansenkaart en afwegingskader’ (Atelier Romain, 2021) is gezocht naar wegen die geen verbindende of ontsluitende functie hebben en om die reden een opportuniteit bieden voor ontharding. We selecteren in totaal ongeveer 18.000 kilometer potentieel te ontharden weg in Vlaanderen.’

Naji verwees volgens Van den Bril dus naar ‘wegen met onthardingspotentieel’.

Is een ‘ongebruikte weg’ hetzelfde als ‘een weg met onthardingspotentieel’? 

We nemen contact op met mobiliteitsexpert Dirk Lauwers (UAntwerpen en UGent). Aan de telefoon zegt Lauwers dat het niet correct is om te zeggen dat de 18.000 kilometer waarnaar in het rapport van de Vlaamse overheid wordt verwezen, niet meer gebruikt zou worden. ‘Bij die 18.000 km gaat het om wegen die geen doorgaande verbindingen vormen met andere wegen maar waarlangs huizen staan die bewoners ook met de auto moeten kunnen bereiken. Of landbouwwegen waar vooral tractoren rijden. Ook wegen die in een buurt het verkeer verzamelen van de woonstraten maar niet bedoeld zijn voor doorgaand verkeer, zijn meegeteld in de studie.  Het gaat dus om straten die slechts beperkt gebruikt worden door auto’s maar ongebruikt zijn ze zeker niet.’

Daarnaast maakt Lauwers de kanttekening dat het om een zeer theoretische studie gaat. ‘Het klopt dat er in het ontharden van wegen een groot potentieel zit. Vlaanderen heeft een zeer dens wegennetwerk, met 5,53 kilometer verharde weg per vierkante kilometer. Op Malta na is dat het dichtste wegennetwerk van heel Europa. Wij hebben in Vlaanderen, rekening houdend met de oppervlakte, een kwart meer verharde wegen dan er in Nederland zijn.’

Ook mobiliteitsexpert Kris Peeters (Hogeschool PXL) kent de studie van Atelier Romain, waarnaar het rapport van de Vlaamse overheid verwijst. Peeters: ‘Uit dat onderzoek blijkt inderdaad dat er een potentieel van 18.000 kilometer is om te ontharden. En ik begrijp dat Nadia Naji dat cijfer heeft gebruikt in haar pleidooi voor meer ontharding. Maar het is inderdaad nogal kort door de bocht om te zeggen dat het zou gaan om 18.000 kilometer niet-gebruikte wegen.’

E314

‘We hebben zeker een aantal ongebruikte wegen’, stelt Peeters. ‘De afgeschafte afslag van de E314 in Zonhoven is zo’n voorbeeld. Na de zware overstromingen in 2021 werd die nog als ad hoc-stapelplaats voor afval en puin gebruikt, maar vandaag wordt die stelselmatig ingenomen door de natuur. Zo zijn er nog wel een aantal voorbeelden, maar dat zal hoogstens over enkele tientallen kilometers gaan.’

Peeters benadrukt dat ons fijnmazige wegennet wel een aantal kilometers onderbenutte wegen telt en dat een groot deel van onze wegen overgedimensioneerd is, maar daarom zijn ze nog niet ongebruikt. ‘Je zou ervoor kunnen pleiten om ons wegenpatrimonium vanuit dat oogpunt kritisch te screenen’, zegt Peeters. ‘Een weg die maar sporadisch door auto’s gebruikt wordt, moet je die blijven onderhouden? Is verharding noodzakelijk voor de functie die een weg heeft? Een wandelweg bijvoorbeeld kan ook perfect dienst doen zonder verharding.’

Groenplaats

In het rapport van Atelier Romain (2021) staat een opportuniteitenkaart met voorbeelden van wegen die volgens het rapport onthardingspotentieel hebben. Zoals een busstrook op de Groenplaats in Antwerpen. Of de pier in Nieuwpoort. 

Het voorbeeld van de Antwerpse Groenplaats toont duidelijk aan dat een ‘weg met onthardingspotentieel’ volgens de bewuste studie niet noodzakelijk een ‘ongebruikte weg’ is.

Maarten Van Hulle van Atelier Romain, een van de auteurs van de studie, bevestigt dat bovenstaande locaties deel uitmaken van de 18.000 kilometer aan ‘wegen met onthardingspotentieel’. Aan de telefoon benadrukt Van Hulle dat de studie het theoretische potentieel in kaart heeft gebracht, voor het hele Vlaamse grondgebied, maar dat ook gedetailleerd terreinonderzoek nodig is. ‘Over het algemeen zullen de wegen die we hebben geïdentificeerd in natuurgebied of in agrarische zones wellicht het meest geschikt zijn om te ontharden.’ Maar of en waar er wordt onthard, is uiteindelijk een politieke beslissing.

Wanneer we onze bevindingen voorleggen aan Groen, stuurt woordvoerster Marthe Mennes de volgende reactie:  ‘Nadia Naji heeft de uitspraak gedaan in een debat over ontharding. Omgeving Vlaanderen geeft in een rapport duidelijk aan dat er meer dan 18.000 kilometer aan verharde weg is in Vlaanderen die gebruikt wordt op zo’n manier dat die niet verhard hoeft te zijn. Dat maakt de weg zelf inderdaad niet ongebruikt, maar het maakt het feit dat die weg verhard is wél nutteloos. We begrijpen dus dat de uitspraak, indien strikt beoordeeld, als onwaar wordt gezien. Maar het feit dat er 18.000 kilometer aan verharde weg uitgebroken zou kunnen worden, blijft overeind.’ 

Nele Baeyens (VRT) en Karin Eeckhout (Knack)