Factcheck: nee, dit is geen recente boekverbranding door Russen in Oekraïne

Een foto van een boekverbranding die online circuleert zou tonen dat ‘Poetin alle boeken over de geschiedenis van Oekraïne laat verbranden’. Het gaat om een oude foto van maart 2010 van een demonstratie van een pro-Russische partij op de Krim.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 22 mei deelt iemand een inmiddels verwijderde tweet met als bijschrift ‘Waar hebben we dat meer gezien? Poetin laat alle boeken over de geschiedenis van Oekraïne verbranden alsof er nooit een Oekraïense natie heeft bestaan’. 

De gedeelde tweet werd verwijderd door de auteur Carl Bildt, de premier van Zweden van 1991 tot 1994. Hoewel verwijderd is zijn tweet wel nog te vinden via Google Cache (hier gearchiveerd). Die tweet bevat in het Engels de volgende tekst: ‘In de bezette gebieden zijn er nu berichten en foto’s van Russische bezetters die de boeken over de Oekraïense geschiedenis die ze kunnen vinden verbranden. En Poetin is duidelijk geweest dat hij de Oekraïense natie wil uitwissen.’ 

Hoewel Bildt zijn tweet verwijderde, circuleren er nog verschillende screenshots van zijn tweet op Facebook.  

Bildt vermeldde geen bron voor zijn stelling, behalve een afbeelding waarop we een boekverbranding zien. Volgens BBC-journalist Shayan Sardarizadeh zou het gaan om een foto genomen ‘in 2014 op een pro-Moskou samenkomst op de Krim’. 

Sardarizadeh deelt daarbij een vertaald screenshot van een fotoreeks op de Oekraïense nieuwssite Kanal 24, gepubliceerd op 7 januari 2014 (hier gearchiveerd). Daarin zien we inderdaad dezelfde foto opduiken.

Als bron voor de fotoreeks wordt verwezen naar een artikel op de Oekraïense blogsite censor.net (hier gearchiveerd). Het is dus geen eigen inhoud van Kanal 24. Wat opvalt is dat we twee soorten foto’s zien. Ten eerste foto’s bij daglicht waarbij boeken met titels over de Oekraïense geschiedenis worden verbrand. Ten tweede beelden van een avond- of nachtelijke optocht met fakkels, Russische vlaggen en mensen die een Hitlergroet brengen. 

Volgens de blogpost zijn al deze foto’s afkomstig van de Krim, het Oekraïense schiereiland dat sinds 2014 door Rusland wordt bezet. Onderaan de fotoreeks lezen we echter dat beide reeksen foto’s niet per se rechtstreeks met elkaar in verband staan. 

Wanneer we de blogpost vertalen blijkt dat er een soort rechtzetting is geplaatst. De foto’s met de boeken zouden al dateren van maart 2010 en niet van 2014, het jaar dat Rusland de Krim binnenviel.

In de fotodatabank van het Oekraïense persagentschap Unian vinden we inderdaad foto’s terug van een samenkomst op 14 maart 2010 in de stad Simferopol op de Krim. Volgens het bijschrift zien we ‘deelnemers aan een demonstratie tekstboeken over de moderne geschiedenis van Oekraïne verbranden, in Simferopol, Krim, op zondag 14 maart 2010’. Het zou gaan om ‘activisten van de PSPU’ (zie verder).

De vorm en kleur van de straattegels (gele en rode kaders) van een foto van 14 maart 2010 (uitsnijding) komen overeen met de foto die wij onderzoeken.

We zien ook dezelfde boeken opduiken (rode en gele kaders). Die boeken liggen niet altijd helemaal in dezelfde positie, maar dat is niet onlogisch als ze worden verbrand en er mensen rond staan die ze kunnen verplaatsen.  

We vergelijken één van de foto’s van het protest (rechts) met een foto op Google Maps van het Leninplein in het centrum van Simferopol (links): de kleur van de straattegels (rode kaders), een gebouw in de achtergrond (gele kaders) en een paal (groene kaders) komen overeen. De foto’s komen dus inderdaad uit Simferopol.

Op een spandoek lezen we inderdaad de volledige naam van de PSPU, de Progressieve Socialistische Partij van Oekraïne. Het spandoek bevat ook een foto van de voorzitter van die partij, Nataliya Vitrenko (groen kader). Zij was ook aanwezig bij dat protest. 

Het ging om een pro-Russische manifestatie. We zien ballonnen in de Russische kleuren. De PSPU pleit voor de aanhechting van Oekraïne bij Rusland en Wit-Rusland. Volgens het Russische persagentchap Regnum sloot de PSPU zich in de zomer van 2011 aan bij het Al-Russisch Volksfront, een samenwerkingsverband van regeringsgezinde politieke partijen en bewegingen in de Russische Federatie. Het Al-Russische Volksfront is verbonden aan Verenigd Rusland, de partij van de Russische president Vladimir Poetin. Verwijzingen hiernaar zien we niet op de foto’s, wat een indicatie is dat het inderdaad gaat om foto’s uit maart 2010. Indien de foto’s na 2011 zouden zijn genomen, zouden we spandoeken van het Al-Russische Volksfront verwachten op een dergelijke demonstratie.

Ook visuele elementen in het straatbeeld leveren aanwijzingen dat de fotoreeks van het protest dateert van 2010. Als we een foto van die plek uit 2010 op Yandex Maps (linksboven) en uit 2013 op Google Streetview (linksonder) vergelijken met een foto van het protest (rechts), dan zien we dat een oranje reclamepaneel (groene kaders) en een blauw opschrift (paarse kaders) wél aanwezig waren in 2010 en niet meer vanaf 2013.