Factcheck: nee, dit artikel bewijst niet dat coronavaccins oversterfte veroorzaken

Op sociale media circuleert een foto van een krantenartikel met als titel ‘Covidprikken zouden verantwoordelijk kunnen zijn voor toename van de oversterfte’. Daar is echter geen bewijs voor. De studie waar het artikel zich op baseert, ondersteunt de claim dat coronavaccins verantwoordelijk zijn voor oversterfte niet.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media circuleert een afbeelding van een deel van een krantenartikel. Het artikel heeft als kop: ‘Covidprikken zouden verantwoordelijk kunnen zijn voor toename van de oversterfte.’

Oversterfte is het aantal sterfgevallen dat hoger ligt dan verwacht wordt op basis van historische sterftecijfers.Als er in een bepaalde periode oversterfte is, betekent dat dus dat er meer mensen sterven dan normaal gezien op hetzelfde moment van het jaar.

‘Wie had dat gedacht? Die wappies hadden gelijk!’, schrijft de politieke partij Samen voor Democratie op haar X-pagina bij de foto. Covid- en vaccinsceptici werden tijdens de coronacrisis soms aangeduid met de term wappies. ‘Inderdaad! In ons kleine dorp stierven drie mensen nadat ze het vaccin kregen’, schrijft iemand anders onder een X-post die door Nederlandstalige X-accounts geretweet wordt. ‘Ja, het is een bewezen feit’, schrijft nog iemand onder diezelfde post.
De foto werd ook gedeeld op Instagram en Facebook (hier en hier). Sommige posts van de foto werden al bijna 300.000 keer bekeken.

Het idee dat de coronavaccins tot oversterfte leiden, gaat al sinds het begin van de vaccinatiecampagne rond. Het klopt dat er mensen na toediening van een coronavaccin zijn gestorven, maar dat coronavaccins je DNA ‘verkloten’ of nog in een experimentele fase zaten toen ze verspreid werden klopt niet, zo bleek uit eerdere factchecks van Knack.

Vorig jaar beweerden sommigen dat de oversterfte in bepaalde landen tijdens de zomer van 2022 te wijten was aan coronavaccins. Hittegolven waren echter de belangrijkste oorzaak, zo stelden onderzoekers onder meer in Knack.
Maar klopt het dat coronavaccins verantwoordelijk zijn voor oversterfte?

Waar baseert het artikel zich op?

We laden de foto op in Google Lens. Zo komen we bij een foto van het volledige artikel terecht. Het krantenartikel werd geschreven door Sarah Knapton. We googlen die naam en komen zo terecht op de online-versie van het artikel, dat gepubliceerd werd door de Britse tabloid The Telegraph op 5 juni 2024. De webversie heeft wel een andere titel: ‘Coronavaccins zouden de toename van oversterfte kunnen gestimuleerd hebben.’ In de webversie wordt niet gelinkt naar de studie waar het artikel over gaat.

Via Google vinden we de studie terug. Op 3 juni 2024 publiceerde BMJ Public Health een artikel met de titel ‘Oversterfte in westerse landen sinds de coronapandemie: “Our World in Data” schattingen van januari 2020 tot december 2022’. Het onderzoek baseert zich dus op data van de populaire opensourcesite Our World in Data.

De studie concludeert dat de oversterfte in de periode 2020-2022 hoog is gebleven in de westerse wereld, ondanks de lockdownmaatregelen en coronavaccins. ‘Regeringsleiders en beleidsmakers moeten de onderliggende oorzaken van aanhoudende oversterfte onderzoeken’, oordelen de onderzoekers.

BMJ Public Health publiceerde een correctie van de studie op 14 juni 2024. In die correctie meldt BMJ Public Health dat er een onderzoek loopt naar de kwaliteit van en de communicatie rond deze studie. Daarnaast wijzen ze op de foute interpretatie door sommige nieuwskanalen. ‘Er wordt beweerd dat dit werk een directe causale link tussen coronavaccinaties en oversterfte beschrijft. Dit onderzoek bewijst dat niet’, stelt het tijdschrift. ‘Het onderzoek ondersteunt de claim niet dat vaccinaties een belangrijke factor waren bij oversterfte sinds de start van de pandemie. Vaccins zijn net belangrijk geweest in het verminderen van ernstige ziekte en sterfte geassocieerd met coronabesmettingen.’

De verwarring is waarschijnlijk afkomstig van een persbericht dat BMJ Public Health over de studie publiceerde. ‘”Het is niet duidelijk hoeveel van deze oversterfte de schuld is van coronabesmettingen, of het indirecte effect is van de lockdownmaatregelen en vaccinatiecampagnes”, zeggen de onderzoekers’, lezen we in dat persbericht. Dit ‘indirecte effect’ werd door sommige media en socialemediagebruikers foutief geïnterpreteerd als bewijs.

Oversterftecijfers zijn weer aan het dalen

Claims over de studie circuleren bovendien al langer en werden reeds gefactcheckt door Reuters. Dat persagentschap oordeelt dat de studie niet zegt dat coronavaccins voor oversterfte hebben gezorgd. ‘Volksgezondheidsdataexperten hebben Reuters verteld dat de onderzoekspaper geen link bewijst met vaccins en zeggen dat de studie juist toont dat oversterftecijfers zijn beginnen te dalen in 2022’, lezen we in het artikel.

Reuters wijst ook op data uit de World Mortality Dataset (WMD). ‘Die data tonen dat de oversterfte in de onderzochte 47 landen daalde tot 175.000 in 2023, wat niet overeenstemt met de suggestie in de kop van The Telegraph dat oversterfte blijft stijgen’, stelt het persagentschap.

We analyseren zelf de WMD-data en berekenen de totale oversterfte per jaar. Voor België klopt het dat die in 2023 afnam. Voor 2023 ligt de totale oversterfte op 2510 terwijl dat cijfer in 2020 nog 17.267,3 was. In Nederland bedraagt de totale oversterfte voor 2023 10.679,8. Voor 2020 ligt dat cijfer op 14.193,8.

AFP beoordeelde de bijschriften van het artikel van The Telegraph als ‘misleidend’. Zij baseren zich eveneens op de correctie en op commentaar van experts op sociale media.