Factcheck: Nee, dezelfde persoon had niet ebola en covid-19

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een foto van iemand met ebola uit 2015 zou nu gebruikt worden voor berichtgeving over covid-19. Het bewuste beeld verscheen in verschillende Belgische media. Het blijkt te gaan over een archiefbeeld van een militaire oefening waarbij iemand een patiënt speelde.

Op 30 oktober plaatst een Nederlander een bericht op Facebook: ‘Dezelfde man die in 2015 ebola had, heeft nu corona.’ De auteur van het Facebookbericht verwijst naar twee artikels uit de Belgisch media. Het gaat over een artikel over ebola uit 2015 van de Franstalige zender RTL en een artikel over corona uit 2020 van de VRT. Bij de twee artikels staat een vergelijkbare foto. Het bericht op Facebook wordt 562 keer gedeeld en bereikt zo 106.000 mensen.

Lees telkens verder onder de afbeeldingen

De screenshots bij de post blijken effectief afkomstig van de sites van RTL en VRT, dat valt snel te verifiëren omdat de Facebookgebruiker zelf linkt naar de relevante artikels. Andere screenshots van de artikels werden ook op Twitter geplaatst door een tegenstander van coronamaatregelen.

Werden foto’s van een ebolapatiënt uit 2015 effectief recent gebruikt bij een artikel over corona?

We onderzoeken beide artikels (1), de bron van de foto’s (2) en hoe deze foto’s bij de artikels terecht kwamen (3).

1) Waarover gaan de artikels?

RTL publiceert op 9 februari 2015 om 17u45 een artikel met de titel ‘Ebola: een verdacht geval is binnengebracht in het universitair ziekenhuis van Leuven’. Wanneer we het artikel bekijken op een smartphone ziet het er zo uit.

Op de mobiele versie van de site van RTL zien we geen bijschrift onder de foto. Dan openen we hetzelfde artikel op een laptop.

In deze versie van het artikel staat onder de foto wél een bijschrift: ‘Een simulatie van een corona-epidemie in het ziekenhuis van Neder-Over-Heembeek’. RTL maakte dus gebruik van een archiefbeeld, al is dat in de mobiele versie niet meteen duidelijk.

De persoon die toen in het UZ Leuven werd binnengebracht, had overigens geen ebola. Dat meldt RTL zelf, vijf uur na het verschijnen van het eerste artikel. Ook Het Laatste Nieuws en De Standaard lieten in 2015 weten dat die persoon negatief testte op ebola. ‘Sinds het uitbreken van de ebolacrisis is er in België al dertien keer vals alarm geweest’, schreef De Standaard toen.

Dan bekijken we het tweede artikel uit de Facebookpost. De VRT publiceerde op 23 oktober 2020 een stuk over het Belgisch leger dat zal bijspringen in de strijd tegen het coronavirus. Zo zou het leger extra ambulances en helikopters inzetten voor patiëntenvervoer.

Het artikel opent met een foto van hetzelfde tafereel als bij RTL. De foto is wellicht iets eerder of later genomen, maar toont dezelfde elementen: dezelfde man op een beveiligde brancard wordt door mensen in veiligheidspakken in een ziekenwagen geplaatst.

Bij dit artikel lezen we zowel op de mobiele versie als op desktop het volgende onderschrift: ‘Archieffoto van een oefening op de terreinen van het militair hospitaal van Neder-Over-Heembeek’. Ook VRT gebruikte dus een archiefbeeld, meldt dit duidelijk en zegt niet dat deze man een coronapatiënt is.

2) Waar komen de foto’s vandaan?

De informatie in de bijschriften van RTL en VRT blijkt te kloppen. De originele foto’s vinden we terug in de fotodatabank van persagentschap Belga. Ze werden op 24 november 2014 gemaakt door fotograaf Bruno Fahy bij een bezoek van de toenmalige minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) aan het militair hospitaal in Neder-Over-Heembeek. In de begeleidende tekst staat duidelijk dat het gaat over een simulatie van een ebola-uitbraak.

De tekst op de site van Belga wordt aangeleverd door de fotograaf. Die cruciale info over de beelden zit in het IPTC-protocol. IPTC staat voor International Press Telecommunications Council, een belangenorganisatie voor persorganen in de hele wereld.

Lieven Van Assche is persfotograaf en voorzitter van de Vlaamse Vereniging van Beeldjournalisten (VVBJ). Hij gebruikt het IPTC-protocol dagelijks: ‘Daarmee kunnen wij, persfotografen, belangrijke informatie over de foto’s als het ware ‘inbakken’ in de foto’s. Het gaat dan over datum en locatie, camera-instellingen en ook een begeleidende tekst van de fotograaf. Zo weten fotoredacties exact wat ze te zien krijgen.’

3) Hoe ontstond de verwarring?

RTL plaatste de foto bij een artikel dat ging over een vermeend ebolageval. VRT gebruikte het beeld dan weer ter illustratie van patiëntenvervoer door het leger. Kan dat zomaar?

Van Assche ziet het liever niet gebeuren: ‘Volgens mij mag je deze foto’s niet gebruiken bij deze artikels. In feite tonen ze de waarheid niet, terwijl mensen ze wel als waarheid aannemen. Zelfs met het duidelijke onderschrift ‘dit is een simulatie’ is het bedenkelijk, want mensen lezen vaak die onderschriften niet. We leven in een visuele maatschappij waarin mensen voortgaan op wat ze zien. Media moeten daarmee oppassen.’

Journalist Jens Franssen, die het stuk voor de VRT schreef, legt uit waarom hij het beeld koos. ‘Samen met de eindredacteur koos ik een archieffoto van een legeroefening uitgevoerd door de Medische Component. Ik koos de foto omdat hij een correct beeld geeft van de capaciteit van de Medische Component in de strijd tegen covid-19, namelijk het vervoeren van besmette personen. Op het moment van de publicatie waren er nog geen goeie foto’s voorhanden in onze beeldbank van die eigenlijke inzet.’

‘We hebben in het bijschrift bij de foto wel expliciet vermeld dat het om een archieffoto gaat. We hebben ook voor de originele foto gekozen waarop rechts ook een militair aan het toekijken is, als extra aanwijzing dat het om een oefening gaat. De zéér aandachtige kijker zou zelfs kunnen opmerken dat de “patiënt” een verpleger is (niet geïntubeerd en zonder bandje aan de pols).’

Wanneer we de foto ingeven in de zoekmachine Bing, blijkt dat ook Knack de foto gebruikte bij een artikel met als titel ‘Defensie bereidt zich voor op bijkomende inzet middelen’.

Dat artikel verscheen op 17 maart 2020, tijdens de eerste coronagolf, en gaat ook over patiëntenvervoer met ziekenwagens van Defensie. Bij dit stuk staat in het bijschrift niet expliciet dat we kijken naar een archiefbeeld van een militaire oefening.

Nieuwsmanager van Knack.be Kevin Van der Auwera: ‘Het betreft hier een ongelukkige samenloop van omstandigheden. Het artikel op Knack.be is een automatisch gepusht persbericht van het nationaal agentschap Belga, dat niet door een redacteur werd gedubbelcheckt of bewerkt. Dergelijke, ongecheckte berichten worden niet door de redactie opgepikt voor de homepage, de sociale media of in de nieuwsbrieven en zijn te herkennen aan de vermelding ‘(Belga)’ voor de inleiding. De caption bij de foto is steeds dezelfde als de titel. Dat leidt hier tot verwarring omdat niet expliciet wordt vermeld dat het om een archiefbeeld gaat. Tegelijkertijd wordt er ook niet gesteld dat de persoon op de foto een coronapatiënt is. Het artikel gaat om de bijstand van Defensie.’

Adjunct-hoofdredacteur van Belga Saskia Laurent laat ons telefonisch weten dat de informatie uit het IPTC-protocol wel degelijk aan het bewuste artikel was verbonden: ‘De volledige info was meegestuurd met het artikel als caption bij de foto.’ Ze stuurt ons ook een printscreen die dat moet bevestigen.

VVBJ-voorzitter Lieven Van Assche: ‘Het is aan redacties om te zoeken naar beelden die gewoon echt zijn. Foto’s van een militaire oefening illustreren alleen dat er een militaire oefening was. We zien geen patiënt maar een acteur. De oorzaak van dat soort slordigheden ligt bij de snelheid waarmee redacties werken. In vijf minuten moeten ze een passende foto vinden en vinden ze die niet, dan nemen ze iets wat erop lijkt. Zo werkt het niet, hè.’

Tot slot, terug naar de Facebookpost. Bij de artikels die daarin werden aangehaald was een duidelijk bijschrift aanwezig (bij RTL alleen in de desktopversie). De auteur van de Facebookpost gebruikte screenshots van de artikels waarbij die bijschriften buiten beeld blijven. Dit droeg wellicht sterk bij tot de verwarring. Bovendien staat in geen enkel artikel dat we op de foto een patiënt met ebola en/of corona zien.