Factcheck: nee, deze ‘WEF-bureaucraat’ zegt in panelgesprek niet dat overheden mensen moeten dwingen vaccins te nemen

De alternatieve nieuwssite Frontnieuws en socialemediagebruikers schrijven dat Maria Leptin, de voorzitter van de Europese Onderzoeksraad (ERC), zou gepleit hebben tegen wetenschapscommunicatie en voor gedwongen vaccinatie. Dat klopt niet. Leptin stelde in een panelgesprek inderdaad de wetenschapscommunicatie tijdens de coronapandemie in vraag, maar zei daar niet dat burgers dan maar moeten gedwongen worden om het coronavaccin te nemen.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op de alternatieve nieuwssite Frontnieuws verscheen een artikel over een vermeende uitspraak van Maria Leptin, de voorzitter van de Europese Onderzoeksraad (ERC) ‘Leptin zei dat overheden moeten stoppen te proberen mensen te overtuigen vaccins te nemen en beter gewoon het leger en het religieuze establishment zouden inschakelen’, schrijft de auteur van dat artikel. De Europese Onderzoeksraad is een organisatie van de Europese Unie die instaat voor wetenschapsfinanciering.

Verder in het stuk lezen we: ‘Leptin gelooft dat de wetenschap achter de vaccins niet moet uitgelegd worden en dat de bevolking beter door de overheid gedwongen wordt om het vaccin te nemen.’ 

De auteur van het artikel probeert die uitspraak te bewijzen met behulp van een clip van een panelgesprek waar Leptin aan deelnam. De tekst verwijst daarvoor naar een X-post die de clip deelde. In het bijschrift lezen we: ‘Maria Leptin, World Economic Forum agenda contributor, gelooft dat overheden geen wetenschap moeten gebruiken om hun burgers te overtuigen bevolkingsbeperkende drugs te nemen.’

Maria Leptin is een Duitse professor in de immunologie. In het verleden was ze professor aan de Universiteit van Keulen, waar ze nog steeds een onderzoeksgroep leidt. Tot 2021 was ze directeur van de Europese Organisatie voor Moleculaire Biologie (EMBO). Sinds november 2021 leidt ze het ERC. 

Behalve op de Nederlandstalige editie van Frontnieuws verscheen het artikel ook op zijn anderstalige tegenhangers, gelijkaardige alternatieve nieuwssites en circuleerde het op sociale media zoals X en Facebook. Een Nederlandstalige X-gebruiker noemde Leptin in haar post ‘de duivel in eigen persoon’ vanwege de uitspraken die Frontnieuws aan Leptin toeschrijft. 

De video waar het artikel naar verwijst, circuleert zelf ook op X (hier, hier, hier en hier). Een Nederlandstalige X-gebruiker die de video deelde, heeft het in haar commentaar over ‘regelrechte oorlogsvoering gebruiken’. Meer dan 15.000 mensen zagen die post op hun tijdlijn passeren. Voor een Engelstalige X-post liep dat zelfs op tot meer dan 450.000 weergaves.

Maar heeft Maria Leptin effectief de uitspraken gedaan die haar toegeschreven worden, en heeft ze gezegd dat landen beter het leger inzetten om mensen te dwingen tot vaccinatie dan ze te overtuigen met wetenschappelijke argumenten?

Waar komt de clip vandaan?

De clip van de X-post waar het Frontnieuws-artikel naar verwijst komt uit een panelgesprek getiteld ‘Staat van de pandemie’. Het gesprek vond plaats op woensdag 18 januari tijdens de 2023-editie van het World Economic Forum (WEF). Op de website van de ERC en het YouTube-kanaal van Reuters kan het volledige gesprek teruggekeken worden.

Naast Leptin waren ook Seth Berkley (Vaccine Alliance), Stéphane Bencal (Moderna) en Michelle Williams (Harvard T.H. Chan School of Public Health) uitgenodigd. Het gesprek werd gemodereerd door Sasha Vakulina, een journalist van het Europese nieuwsmedium Euronews.

In het artikel wordt Leptin een WEF agenda contributor genoemd. Die titel krijgen mensen die de agenda van het jaarlijkse forum mee vormgeven door gesprekken te organiseren of eraan deel te nemen. In de lijst van agenda contributors staan verder ook organisaties als de Wereldbank, consultancyfirma Deloitte en de Oxford Universiteit.

Het WEF is al jaren een doorn in het oog van mensen die er een internationaal complot in zien. Knack schreef in het verleden over het web aan complottheorieên dat rond de organisatie hangt. De alternatieve nieuwssite Frontnieuws was al vaak het onderwerp van factchecks naar uitspraken over het WEF (zoals hier en hier) en doet actief mee met de verspreiding van het complotnarratief.

Vindt Leptin dwingen beter dan overtuigen?

De clip van iets meer dan een minuut begint op 13:42 in een gesprek dat in totaal meer dan drie kwartier duurt. Kort ervoor had de moderator van het gesprek het over de grote scepsis tegenover wetenschap onder burgers tijdens de coronacrisis. ‘Is het sindsdien verbeterd?’ vraagt ze aan Leptin voor de clip begint.

Leptin antwoordt dat interessant genoeg de twee landen die het meest succesvol waren in het bereiken van een hoge vaccinatiegraad – Bhutan en Portugal – net niet gefocust hebben op burgers laten begrijpen hoe de wetenschap achter vaccins in elkaar zit. In het geval van Portugal werd een gepensioneerde legerofficier opgetrommeld om het land te motiveren zich te vaccineren. Hij deed dit niet door ze ertoe te dwingen, maar schetste de vaccinatiecampagne als een oorlog die burgers op patriottische wijze moesten voeren. ‘En het werkte!’, sluit Leptin de clip af.

Frontnieuws leidde hieruit af dat Leptin vindt dat overheden moeten stoppen met mensen te proberen overtuigen de vaccins te nemen, en maar het leger moeten inschakelen. Dat klopt niet. Leptin geeft eerder voorbeelden waarin overheden op een andere manier dan via klassieke wetenschapscommunicatie mensen overtuigden. Frontnieuws zegt ook dat de bevolking beter gedwongen wordt volgens Leptin. Maar zowel Portugal als Bhutan hebben dat niet gedaan. Ze gebruikten gewoon een andere manier van overtuigen.

Verder in het panelgesprek licht Leptin haar visie op wetenschapscommunicatie verder toe. ‘Het probleem is dat veel burgers niet begrijpen dat onzekerheid deel uitmaakt van de wetenschappelijke methode’, zegt ze op minuut 15:28. Volgens haar zou communicatie veel dieper moeten ingaan op het uitleggen van wetenschappelijke methodes om burgers wetenschap te laten vertrouwen. ‘Het slechte nieuws is, wie zal het doen?’ vervolgt Leptin. ‘Het zal niet ons zijn’, zegt Leptin op minuut 16:08 wijzend naar de academici en vertegenwoordigers van de vaccinindustrie die rond haar zitten. 

Leptin vindt wetenschappelijke methodes dus te complex om aan iedereen uitgelegd te krijgen. Maar daarom is ze nog niet tegen wetenschapscommunicatie in het algemeen  en ze heeft zeker niet gezegd dat burgers dan maar moeten gedwongen worden zich te laten vaccineren. Dat tonen de voorbeelden die ze in haar bijdrage aan het panelgesprek gaf.