Factcheck: nee, deze virale strandvideo toont geen Oekraïense aanval op gebied bezet door Russen

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

11,6 miljoen mensen hebben op TikTok een ontploffing gezien in de haven van de zuidoostelijke Oekraïense stad Berdjansk. Verschillende socialemediagebruikers denken dat het gaat om een aanval van Oekraïense verzetsstrijders. Dat klopt niet. Alles wijst erop dat de ontploffing een ontmijningsoperatie van het Russische leger was, dat sinds 27 februari de stad in handen heeft.

11,6 miljoen mensen bekeken een video op TikTok waarin we mensen zien op een strand met in de achtergrond een enorme explosie (hier gearchiveerd). De video werd opgeladen op 2 juni en ging viraal. 

In de video horen we een vrouwen- en mannenstem de ontploffing becommentariëren. De vrouw vloekt terwijl de man lijkt te zeggen ‘dat hij zich bijna verslikte’. De video verspreidt zich ook op andere socialemediakanalen en is aanleiding voor allerhande speculaties. Volgens sommige YouTubegebruikers is de ontploffing het werk van Oekraïense verzetsstrijders (hier en hier gearchiveerd). Een andere Facebookgebruiker stelt dat ‘Oekraïne weten een deel van hun eigen mijnen zelfs niet meer liggen rond de haven.’ Nog een andere Facebookpost suggereert dat de video toont hoe een Russisch militair cargoschip door Oekraïners werd aangevallen.

Wat zien we nu echt in de video?

Veroverde stad

In het bijschrift van de TikTok-video lezen we ‘Welkom in Berdjansk’. Die stad in het zuidoosten van Oekraïne werd op 27 februari door het Russische leger ingenomen.In de video zien we geen mensen weglopen of dekking zoeken. Als we de beelden vertraagd bekijken, zien we ook geen bom of projectiel dat de ontploffing veroorzaakt. Bij een Oekraïense tegenaanval zouden we dat wel verwachten.

Opmerkelijk is dat op 2 juni meer van dergelijke video’s opduiken. We vinden zeven verschillende video’s van ontploffingen in Berdjansk op TikTok en Telegram. Zo vinden we twee andere video’s gefilmd vanop het strand (hier en hier gearchiveerd). Als we die naast elkaar leggen, dan zien we aan de vorm van de rook en de vuurbal, dat het gaat om dezelfde ontploffing, maar dan gefilmd vanuit een ander standpunt.

Deze video’s (hieronder links en midden) tonen, hoewel online geplaatst op dezelfde dag, echter niet dezelfde ontploffing als in de virale video (rechts). De vorm van die vuurbal en rookontwikkeling is duidelijk anders (groen kader). Wat opvalt in alle video’s is dat de strandgangers rustig blijven onder de explosies. 

Er waren die dag dus al minstens twee explosies in de haven van Berdjansk. 
Een andere video, opgeladen op Telegram op 2 juni, toont een rookpluim achter een appartementsgebouw in de achtergrond (hier gearchiveerd).

In deze video is niet meteen duidelijk waar de rookpluim vandaan komt. Is ook hier de locatie de haven van Berdjansk? We vergelijken de gebouwen in de voorgrond van de video (rechts), met daken in satellietbeelden van Google Earth (links). De video is ook opgenomen in Berdjansk, zo blijkt.

We doen hetzelfde met de flatgebouwen in de achtergrond van de video. Wederom komen de satellietbeelden van Google Earth (links) overeen met de skyline in de video (rechts).

Wanneer we nu twee punten in de voor- en achtergrond verbinden met een loodlijn (gele lijn) op de satellietbeelden (links) en de video (rechts), dan kunnen we de locatie achterhalen waar de rook van opstijgt (rode gebied), want die ligt in het verlengde. Wat blijkt? Ook deze rookpluim komt uit het havengebied van Berdjansk.

Kortom, op 2 juni vond er niet één maar vonden er verschillende ontploffingen plaats. Eén van die ontploffingen werd van zeer nabij gefilmd. Dat zien we in deze video op Telegram. We vergelijken visuele elementen in de video met dronebeelden van de haven op YouTube (insnijding): een muur (rode kaders), twee kranen (groene kaders) en een paal (gele kaders) komen overeen. 

Het zou toevallig zijn als de mensen in de haven net vlakbij waren én begonnen te filmen op het juiste moment. In beeld zien we echter nog een smartphone die filmt en een videocamera die staat opgesteld (paarse kaders).

Dit doet vermoeden dat deze mensen wisten dat er ontploffingen gingen plaatsvinden in de haven. Het was allerminst een verrassing.

Geen brandende schepen

Volgens zeevaartspecialist H.I. Sutton tonen satellietbeelden dat er op de dag van de ontploffingen geen relevante schepen in de haven aanwezig waren. 

Op 24 maart was dat wél het geval. Toen vernietigden Oekraïense strijdkrachten een Russisch schip, dat in de haven van Berdjansk aangemeerd lag. Dat zien we op verschillende beelden in onderstaand onderzoek van de Britse tv-zender Sky. 

Die scheepsbrand was ook zichtbaar op de Global Fire Map van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA van 24 maart (links). Op 2 juni werd echter geen brand gedetecteerd (rechts) door die monitoringtool.

Officiële reacties

Op Telegram vinden we het kanaal van het ‘Russische stadsbestuur’ van de bezette stad op het grondgebied van Oekraïne. Op 2 juni om 13u28, verspreidden ze via Telegram onderstaand bericht, waarin ze waarschuwen voor een ontmijning in de haven (hier gearchiveerd). 

Het bericht gaat als volgt: ‘Let op! Inwoners van Berdjansk en gasten van de stad, blijf kalm.  De explosie die vandaag om 13 uur plaatsvond in de haven van de stad was het resultaat van de ontmijning van het havengebied van explosieven die tijdens de vlucht door de strijdkrachten van Oekraïne waren achtergelaten. Ze werden ontdekt tijdens een onderzoek van het grondgebied door medewerkers van de militair-civiele administratie. De sloopwerkzaamheden gaan door.’

Op 3 juni meldt het Oekraïense leger dat het Russische leger ‘geen actieve vijandelijkheden’ uitvoerde in de regio Zaporizja, waarin de stad Berdjansk gelegen is. Ook over eigen militaire acties daar in die periode melden ze niets.  

Op 16 juni om 8u49 stuurde het Telegramkanaal van het gemeentebestuur van Berdjansk een nieuw Telegrambericht de wereld in, waarin ze opnieuw waarschuwen voor ontmijningen (hier gearchiveerd).