Factcheck: nee, deze video werd niet kort voor de Turks-Syrische aardbeving gemaakt

Online circuleert een video van een vreemd verschijnsel in de lucht. De video zou in Turkije, net voor de aardbeving gemaakt zijn. Maar dat klopt niet. Het gaat om een oude video van de lancering van de Russische Sojoez-ruimtecapsule.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 8 februari retweet plastisch chirurg Jeff Hoeybergs een video, waarin een vreemd verschijnsel in de lucht te zien is. In de video, die 58 seconden duurt, zien we een verduisterde straat. In de linkerhoek duikt plots een grote lichtflits op, die zich gestaag van oost naar west voortbeweegt. In de video horen we ook mensen praten. Aan de beelden is de zin ‘Turkije voor de aardbeving’ toegevoegd, wat verwijst naar de recente Turks-Syrische aardbeving die in de nacht van zondag 5 op maandag 6 februari plaatsvond. ‘Iemand enig idee wat dit zou kunnen zijn, en of dit iets te maken kan hebben met…?’, lezen we in het bijschrift.

In de commentaren lezen we dat sommige mensen denken dat het fenomeen te wijten is aan HAARP. 

HAARP is de de afkorting voor High Frequency Active Auroral Research Program, een Amerikaans militair onderzoeksinstituut van de Universiteit van Alaska Fairbanks. Binnen dat programma doen wetenschappers onderzoek naar de kenmerken van het gedrag van de ionosfeer, het hoogste punt van de atmosfeer. Eén van de belangrijkste onderzoeksinstrumenten hiervoor is het Ionospheric Research Instrument (IRI), dat uit zo’n 180 antennes verspreid over 33 hectare bestaat. De antennes kunnen signalen uitzenden in de ionosfeer. Het effect van die signalen wordt vervolgens bestudeerd, met als doel beter te kunnen inschatten hoe de ionosfeer reageert op radiogolven.

Volgens complotdenkers zouden de signalen die het IRI uitzendt weersveranderingen kunnen veroorzaken. In deze uitzending van de internationale nieuwszender France24 wordt die samenzweringstheorie verder uitgelegd. Op Facebook zijn er diverse groepen te vinden waarin aanhangers van de theorie zich verzamelen. De vraag of HAARP het weer kan beïnvloeden wordt ook beantwoord op de website van het onderzoeksprogramma. Het antwoord van HAARP is duidelijk: nee. ‘HAARP heeft geen invloed op de troposfeer of de stratosfeer, de twee niveaus van de atmosfeer die verantwoordelijk zijn voor het weer’, lezen we.

De video circuleert ook op Engelstalige Twitteraccounts en op Facebook, met de claim dat ‘Mensen in Turkije dit vreemde licht zagen in de lucht net voor de aardbeving’ (hier, hier en hier gearchiveerd), 

Werd deze video inderdaad kort voor de aardbeving gefilmd? En hebben de beelden iets te maken met HAARP? 

We laden de video op bij videoanalysetool Invid en voeren via Yandex en Google Afbeeldingen enkele omgekeerde zoekopdrachten uit. Zo komen we op een tweet terecht, gepubliceerd op 7 oktober 2022. We zien dezelfde video, maar zonder het opschrift. 

In het bijschrift lezen we ‘Baikonur Cosmodrome – Southern Kazakhstan 06/10/2022’. We googelen Baikonur Cosmodrome. Dat blijkt een voormalig Sovjet-ruimtestation te zijn, gelegen in zuid centraal Kazachstan. Het was het eerste ruimtestation ter wereld en het belangrijkste operationeel centrum voor het ruimteprogramma van de Sovjet-Unie. 

De Baikonur Cosmodrome ligt op het grondgebied van Kazachstan, maar wordt tot 2050 door Rusland gehuurd en gebruikt. Tot op vandaag worden er verschillende commerciële, militaire en wetenschappelijke missies op de site uitgevoerd.

Waar werd de video gefilmd? 

We gaan verder met onze omgekeerde zoekopdracht en komen zo terecht op een Telegrambericht, in een Russische groep. We zien dezelfde video, gepubliceerd op 25 september 2022. De video is dus ouder dan wat er in verschillende tweets wordt gesuggereerd.

We vertalen het Russische bijschrift dat ‘Balkash, zaterdag’ betekent. We googelen Balkash, dat een Kazachs dorpje in de buurt van de kosmodroom is.

We typen Balkhash in Google Maps en zoeken waar de video werd gemaakt. Het stadje is niet zo groot, maar Google Streetview is niet beschikbaar. We vinden wel enkele foto’s. Op één foto herkennen we de plaats waar de video werd gefilmd. We herkennen hetzelfde gebouw (geel kader) en het straathek (rood kader).

We weten nu dat de video (1) niet in Turkije maar in het Kazachse dorpje Balhkash werd gemaakt en (2) dat de video op 25 september 2022 of eerder werd gemaakt

Om de datum met zekerheid vast te stellen, gaan we op zoek wanneer er lanceringen in het ruimtestation plaatsvonden. We googelen ‘Baikonur cosmodrome launches september 2022’ en komen zo terecht op de ruimtewebsite Space Policy Online. Daar lezen we dat Rusland op 21 september 2022 de Sojoezcapsule heeft gelanceerd richting het Internationaal Ruimtestation (ISS). De lancering vond plaats om 15u54 onze tijd.

De video is dus gemaakt op woensdag 21 september, en niet om 25 september zoals in het Telegrambericht wordt beweerd. Op Youtube vinden we ook een livestream van de lancering terug.

In het bijschrift van de video lezen we het volgende: ‘Sojoez MS-22 is een Russische Sojoez-ruimtevlucht naar het internationale ruimtestation met een driekoppige bemanning die gepland staat voor lancering vanaf het Baikonur Cosmodrome op 21 september 2022.’ De volledige missie zal 188 dagen in beslag nemen, lezen we nog.