Factcheck: nee, deze video toont niet ‘de maan gezien vanuit de Alpen’

Op sociale media circuleert een spectaculaire video van een enorme maan met een rode schijn boven een berglandschap. De video is een vervalsing. We zien een afbeelding van Mars die geplakt werd op andere beelden. Een schoolvoorbeeld van nepbeelden die makkelijk te ontmaskeren zijn.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 20 november verschijnt een video op Twitter en Facebook (hier en hier gearchiveerd). Het bijschrift luidt telkens ‘de maan gezien vanuit de Alpen op 4800 meter’. De Twittervideo werd al meer dan 53.000 keer bekeken. We zien een enorme roodachtig hemellichaam boven een berglandschap. 

In de commentaren onder de video vinden we mensen die de video bewonderen (‘wonderschoon’, ‘wauw’ en ‘waanzinnig’), maar ook mensen die de echtheid van de video in twijfel trekken (‘dat betwijfel ik’, ‘met een heel grote telelens’ of ‘veel dichter dan ze ons willen doen geloven’). 

Op zich is het behoorlijk onschuldig als deze beelden gemanipuleerd zouden zijn: het is niet onmiddellijk schadelijk voor de samenleving, er wordt geen haat of schadelijke desinformatie verspreid. Maar onechte beelden kunnen mensen ook doen twijfelen aan alles wat ze te zien krijgen. Daarom is het belangrijk om handvatten aan te reiken waardoor je zelf kunt achterhalen of iets vals of echt is.

We nemen deze video dus als voorbeeld.

1) Kan het echt zijn?

Het zou ontzettend veel tijd vragen om alle beelden die u online ziet passeren te checken. Maar een goede stelregel is om dat wél te doen als iets ‘te mooi lijkt om waar te zijn’. Als iets honderd procent bij uw mening aansluit (confirmation bias) of iets zo mooi is dat het u ontroert (zoals voor sommigen het geval is bij deze video), dan bent u best extra voorzichtig.

Stel u enkele vragen zoals: kán het waar zijn? Wellicht bent u niet de eerste die zich die vragen stelt, dus lees zeker de commentaren onder de video. Een ‘hele grote telelens’ zou een verklaring kunnen zijn. Dat lezen we ook op een forum voor fotografen bij de vraag ‘Hoe fotograferen mensen zeer grote maanbeelden?’ In die discussie lezen we over telelenzen, spelen met de horizon van het beeld en sterk inzoomen. Al wordt er ook gewaarschuwd voor valse beelden die online circuleren. Zoek dus zeker naar andere valabele bronnen die hier kritisch over nadenken.  

Ook uw eigen ervaringen kunnen helpen. Wellicht zag u zelf al eens een zeer grote maan. Dat valt te verklaren door de maanillusie. Dichtbij de horizon kan de maan groter lijken, omdat we die zien naast kleinere objecten zoals bomen of – zoals in de video – bergen. Of dit de enige en juiste verklaring is voor de maanillusie is voer voor wetenschappelijk debat.

2) Googelen maar.

Terug naar onze video. Die zou dus echt of vals kunnen zijn. De beste en snelste manier om dit te achterhalen voor een virale video is door te googelen. Waarom? Als een video al wijdverspreid is, zijn er mogelijks al andere mensen die hier onderzoek naar hebben gedaan.

We googelen in het Engels het bijschrift van de video.

Zo komen we uit bij een artikel van het Amerikaanse magazine Newsweek. Newsweek is een gerenommeerd tijdschrift met een lange staat van dienst. We kunnen het beschouwen als een betrouwbare bron. Indien u niet zeker bent of een bron betrouwbaar is, dan kunt u beter bijkomende bronnen raadplegen om een inschatting te maken. Wikipedia kan al een goede eerste indicatie bieden.

Het artikel van Newsweek bevat dezelfde video die wij onderzoeken. De video begon al te circuleren in 2021 op sociale media (links). Ruimte-experten konden snel aantonen dat we niet de maan zien, maar Mars. Dat valt af te leiden aan de hand van de ravijnen en kraters zichtbaar aan het oppervlak (rechts). We vergelijken de rechterkaart (die geen bronvermelding bevat) met een kaart van NASA en dat blijkt effectief een kaart van Mars. 

Zoals gemeld door het gespecialiseerde magazine Sky & Telescope was de meest recente gelegenheid waarbij Mars groot aan de hemel stond in oktober 2020: ‘Door de vorm en de oriëntatie van de banen van de planeten stonden Mars en de aarde op dinsdag 6 oktober 2020 het dichtst bij elkaar, slechts 62 miljoen kilometer van elkaar verwijderd. Voor Mars is dat heel dichtbij, ook al is het nog steeds een grote afstand – meer dan 160 keer verder dan de maan. De planeet zal pas in 2035 weer zo dichtbij zijn.’

Op de site van het Amerikaanse ruimteagentschap NASA lezen we dat ‘zelfs op zijn dichtste en grootste punt Mars in diameter nog ongeveer 100 keer kleiner zal lijken dan een volle maan’. 

Kortom, de Rode Planeet kan nooit zo groot aan de nachtelijke hemel verschijnen. Daarom moet de video wel digitaal gemanipuleerd zijn.