Factcheck: nee, deze uitspraak over de jeugd is geen citaat van Socrates

Op Twitter nam co-voorzitter van Groen Jeremie Vaneeckhout het onlangs op voor de jeugd. Hij deed dat met een citaat dat hij verkeerdelijk toeschreef aan Socrates. Toen bleek dat het niet om de woorden van de Griekse filosoof ging, verwijderde Vaneeckhout zijn tweet. Elders op het internet circuleert het nepcitaat al jaren.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Eind mei schreef co-voorzitter van Groen Jeremie Vaneeckhout het volgende op Twitter: ‘Ik heb het (weer) gehad met de luie analyses over de jeugd. Er is niks origineels, niks wervends en gefundeerds aan “ze moeten wat meer tegenslagen ervaren” en “de jeugd van tegenwoordig is niet klaar voor de toekomst”.’ 

‘Socrates deed 2500 jaar geleden al zo’n non-analyses’, aldus nog Vaneeckhout. Hij plaatste er een powerpointslide bij waarop het volgende citaat over ‘onze jeugd’ aan Socrates werd toegeschreven: ‘Onze jeugd heeft tegenwoordig een sterke hang naar luxe, heeft slechte manieren, minachting voor het gezag en geen eerbied voor ouderen. Ze geven de voorkeur aan kletspraatjes in plaats van training… Jonge mensen staan niet meer op als een oudere de kamer binnenkomt. Zij spreken hun ouders tegen, houden hun mond niet in gezelschap… en tiranniseren hun leraren.’

Zoals journalist Rien Emmery eerder al uitlegde in Knack, zijn allerlei variaties van dat citaat terug te vinden op het internet. Het wordt meestal toegeschreven aan de Griekse filosoof Socrates uit de vijfde eeuw voor Christus en moet aantonen dat de klacht van ouderen over de vermeende verslapping en onbeleefdheid van de jongere generaties van alle tijden is.

De herkomst van het citaat was lange tijd een mysterie. Er zijn vele discussiepagina’s op Google Answers en Wikiquote over volgeschreven. De ware toedracht valt volgens Emmery te lezen op Quote Investigator, een website die de Amerikaanse computerwetenschapper Gregory F. Sullivan in 2010 oprichtte. Quote Investigator probeert de correcte oorsprong te achterhalen van de talloze valse citaten en verkeerd toegewezen quotes die circuleren op het internet.

De aanklacht over de klassieke Griekse jeugd en hun vermeende onbeleefdheid, slechte manieren en hang naar luxe circuleert al meer dan een eeuw. Maar is het ook echt een citaat van Socrates? In de antieke literatuur zijn geen passages terug te vinden die deze uitspraak aan Socrates toeschrijven. 

De passage komt wel voor in een scriptie uit 1907 van Cambridge-hellenist Kenneth John Freeman, een analyse van de visies op onderwijs in het klassieke Griekenland. Het bevat talloze citaten van tijdgenoten van Socrates: uit toneelstukken van de oud-Griekse komedieschrijver Aristophanes en uit teksten van Plato en Xenophon, allebei leerlingen en bewonderaars van Socrates. Maar het zogenaamde ‘citaat van Socrates’ bestaat integraal uit zinnen die Freeman zelf schreef. 

Enkele passages uit Freemans werk werden geciteerd in een speech van James J. Walsh voor de Schoolmasters’ Club of New York in 1911. Een decennium later drukte een tijdschrift delen van die speech af, en werden de zinnen verkeerdelijk toegewezen aan Walsh zelf.

Nog een jaar later vinden we voor de eerste keer een publicatie waarin de zinnen van Freeman plots aan Socrates worden toegeschreven. En vervolgens was het hek van de dam.

Waarom Freeman zich nooit verzet tegen het misbruik van de passages uit zijn eigen boek? Hij was al overleden toen het verscheen. 

Jeremie Vaneeckhout heeft zijn tweet ondertussen verwijderd.