Factcheck: nee, deze Turkse schepen zijn de blokkade van de Bosporus voor Rusland niet aan het afdwingen

Op sociale media gaan beelden rond van tientallen schepen in de Bosporus. Volgens veel commentaren zou het gaan om Turkse schepen die Russische schepen moeten beletten om door de zeestraat te varen. Dat klopt niet. De beelden tonen de viering van de honderdjarige verjaardag van Turkije. Het klopt wel dat Turkije sinds de inval van Rusland in Oekraïne de Bosporus voor Russische oorlogsschepen blokkeert.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op zondag 29 oktober verschenen op sociale media beelden van tientallen marineschepen (hier, hier en hier). Het zou volgens de verspreiders gaan om Turkse schepen in de Bosporus. 

Volgens sommige socialemediagebruikers zou die vloot bedoeld zijn om Russische oorlogsschepen tegen te houden. De Bosporus vormt samen met de Dardanellen de enige zeeverbinding tussen de Middellandse Zee en de Zwarte Zee. In die laatste zee is het grootste deel van de Russische marine gestationeerd.

Volgens een socialemediagebruiker zou een blokkade van de Bosporus in strijd zijn met het Verdrag van Montreux. Dat internationale verdrag regelt het verkeer tussen de Middellandse Zee en de Zwarte Zee. ‘Als Russische schepen zouden voorkomen worden te passeren, zou dat een oorlogsverklaring zijn’, verduidelijkt hij in het Engelstalige bijschrift van zijn tweet. 

Die sociale mediagebruiker deelt bij zijn X-post ook een video met Franse ondertiteling. In die ondertiteling bevestigt hij dat de boten ‘de Russen’ de toegang tot de Middellandse Zee willen ontzeggen. ‘De vrije doorgang in de straten wordt gegarandeerd door het Verdrag van Montreux’, gaat de ondertiteling verder. De video zou volgens het bijschrift ook in een langere vorm op YouTube gepubliceerd zijn, maar de video staat daar niet meer online. 

Heel wat socialemediagebruikers hebben de beelden van de Turkse oorlogsschepen gezien. Zo zagen meer dan 3 miljoen mensen deze X-post op hun tijdlijn passeren. Meer dan 8000 mensen deelden de foto die erbij stond. En bijna 6000 mensen zagen de video met de beschuldiging over het Verdrag van Montreux passeren. 

Op Facebook posten ook Nederlandstalige accounts foto’s van de schepen met beschuldigingen aan het adres van Turkije. Volgens een van die gebruikers zouden de schepen onderweg zijn naar Israël.

Wat zien we op de beelden?

Wanneer we op X andere posts zoeken over Turkse schepen in de Bosporus komen we bij deze post terecht. X laat gebruikers toe om zelf opmerkingen toe te voegen bij posts. Een van de opmerkingen luidt: ‘Context: De oorlogsschepen bewegen voor een parade ter ere van de honderdjarige verjaardag van Turkije.’ Er wordt gelinkt naar een artikel van Anadolu Ajansi, een Turkse staatsomroep die de botentocht inderdaad toeschrijft aan de festiviteiten voor de honderdjarige verjaardag van de staat Turkije.

Op 29 oktober 1923 riep Kemal Atatürk de republiek Turkije uit. Op het moment dat de posts gedeeld werden, was dat exact honderd jaar geleden. Andere nieuwssites zoals Associated Press en The Washington Post bevestigen dat de optocht van marineschepen deel uitmaakte van de viering van die verjaardag. 

Laat Turkije geen Russische oorlogsschepen door?

Op 24 februari viel Rusland Oekraïne binnen. Snel kwam vanuit Oekraïne de vraag aan Turkije om uit solidariteit de Bosporus af te sluiten. Na wat getwijfel is Turkije op 28 februari overgegaan tot het verbieden van Russische oorlogsschepen om de zee-engte door te varen. Russische schepen kregen wel nog de kans zich naar hun thuishaven in de Zwarte Zee te begeven. Dat meldden onder meer VRT NWS en De Standaard. 

Er zijn sindsdien geen openlijke aanvaringen geweest tussen de Turkse en de Russische marine. Media zoals Newsweek en Business AM stellen nochtans dat Rusland met vrachtschepen oorlogsmaterieel naar de Zwarte Zee vervoert. Volgens die artikels gaat Rusland daarmee in tegen internationale afspraken. De auteurs baseren zich in hun analyse op een rapport van de NAVO dat stelt dat Rusland geavanceerde technologie gebruikt om vrachtschepen als oorlogsschepen te gebruiken.

Schendt Turkije het Verdrag van Montreux?

Het Verdrag van Montreux, waarnaar de video van een socialemediagebruiker verwijst, werd gesloten op 11 december 1936 in de Zwitserse stad Montreux. Het verdrag behandelt de verschillende zee-engtes die de Middellandse Zee met de Zwarte Zee verbinden en is geratificeerd door de Volkenbond, de voorloper van de Verenigde Naties. 

Maar liefst tien landen hebben het verdrag ondertekend. Behalve Turkije en de Sovjet-Unie gaat het om Australië, Bulgarije, Frankrijk, Griekenland, Japan, Roemenië, het Verenigd Koninkrijk en Joegoslavië. De tekst van het verdrag is terug te vinden op de website van de Verenigde Naties. In het bijgeleverde pdf-document begint het deel over het Verdrag van Montreux op pagina 213.

Sectie twee van het verdrag zoomt in op oorlogsvaartuigen. Artikel 19 van die sectie is hier toepasbaar: ‘In oorlogstijd, wanneer Turkije geen oorlog voert, zullen oorlogsschepen volledige vrijheid van doorgang genieten onder dezelfde voorwaarden als degene vastgelegd in artikels 10 tot 18. Oorlogsschepen van oorlogvoerende mogendheden zullen, echter, niet door de straten passeren (…)’ Op basis van dat artikel zou Turkije de Bosporus dus mogen afsluiten voor oorlogsschepen.

Ook artikel 21 van het verdrag zou Turkije kunnen inroepen om de Bosporus te blokkeren. ‘Indien Turkije zichzelf bedreigd voelt door een imminent oorlogsgevaar, zal ze het recht hebben de provisies van artikel 20 van deze constitutie toe te passen’, staat daar. In artikel 20 wordt beschreven wat Turkije kan doen indien ze zelf betrokken zijn bij een oorlog. ‘De passage van oorlogsschepen zal volledig tot de discretie van de Turkse Regering gelaten worden’, lezen we daar.