Factcheck: nee, deze steunbetoging voor Bolsonaro vond niet plaats in 2021

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op de Facebookgroep Bullet News verschijnt een video van wat een manifestatie voor de Braziliaanse president Jair Bolsonaro zou zijn, onlangs op 3 mei in Sao Paolo. De manifestatie dateert echter al van 2018.

Facebookgroep Bullet News, die zo’n 7500 volgers telt, publiceert op 4 mei een video van een groot Braziliaans protest. Volgens het bijschrift zou de manifestatie op 3 mei in de straten van Sao Paulo hebben plaatsgevonden. De video toont een geel-groene zee van mensen in een grote laan. Een luide stem hitst de menigte op met gezang en geroep.

In minder dan 48 uur wordt de video 2200 keer gezien en 245 maal gedeeld. In de commentaren onder de video post een Portugeestalige vrouw nog andere foto’s van manifestaties, onder meer in Copacabana en Rio de Janeiro. Ze schrijft dat er die dag in heel Brazilië massale manifestaties plaatsvonden.

We onderzoeken of de door Bullet News geposte video effectief op 3 mei is gefilmd.

Als eerste stap googelen we ‘manifestação Sao Paulo 3 de maio‘. We zien factchecks van de Braziliaanse krant O Globo en het Braziliaanse factcheckcollectief Lupa in ons overzicht verschijnen, waarin enkele van de foto’s in de comments onder de loep worden genomen. De beelden gingen de afgelopen week massaal rond op sociale media in Brazilië en zouden op 1 mei genomen zijn. De foto’s moeten aantonen dat Bolsonaro nog steeds erg geliefd is door de Braziliaanse bevolking, ondanks zijn controversiële coronabeleid.

De Braziliaanse factcheckers tonen aan dat het niet om recente foto’s gaat, zoals de vrouw in de commentaren beweert. Enkele foto’s tonen de openingsceremonie van de Wereldjongerendag in 2013, andere tonen een manifestatie in 2016 voor de afzetting van toenmalig president Dilma Rousseff. De video die wij onderzoeken, wordt in de factchecks niet behandeld.

In de zoekresultaten verschijnen ook artikels van BBC en O Globo. Beide media schrijven dat op 1 mei in diverse Braziliaanse steden manifestaties voor en tegen Bolsonaro werden georganiseerd. Ook Le Monde, het Argentijnse Infobae en Deutsche Welle melden de protesten. Voor betogingen op 3 mei vinden we geen enkel bewijs. We kunnen er dus van uitgaan dat er manifestaties georganiseerd werden op 1 mei, maar niet op 3 mei zoals de post beweert.

Is de video op Bullet News die hier voorligt dan op 1 mei gefilmd, of toch op een ander moment?

We sturen hem naar het Braziliaanse factcheckcollectief Lupa en vragen om hun analyse. Ondertussen zoeken we verder.

We bekijken de video opnieuw en merken enkele belangrijke details op.

Ten eerste vonden op 1 mei protesten plaats op de Avenida Paulista. Die laan is een van de grootste in Sao Paolo en wordt vaak gebruikt voor protesten allerhande. Ook het protest in onze video vindt plaats in een gigantische laan die met wolkenkrabbers is omzoomd. We kunnen concluderen dat het hier om dezelfde straat gaat.

Ten tweede valt het op dat niemand van de demonstranten een mondmasker draagt. Hoewel Bolsonaro en zijn aanhangers niet in het coronavirus geloven, zien we op zowel foto’s als video’s van de 1 mei-manifestatie wél mensen die een mondmasker dragen.

Ten derde lijkt het in onze video behoorlijk bewolkt. Dat komt niet overeen met de foto’s die we van de manifestaties op 1 mei te zien krijgen, waar het erg zonnig is.

Ten vierde lezen we in de commentaren de uitgeschreven tekst van wat de demonstranten roepen. We kijken opnieuw naar de video en lezen de tekst mee. Bolsonaro wordt vernoemd, alsook huidig vice-president Hamilton Mourao. De zin ‘Aperta o 17 que o Mito esta chegando’ verwijst volgens het commentaar naar Bolsonaro’s lijstnummer. Dat doet vermoeden dat het hier om een manifestatie van voor zijn verkiezing gaat.

Uit die observaties kunnen we afleiden dat we een pro-Bolsonaro-demonstratie op de Avenida Paulista in Sao Paolo zien. Het gebrek aan mondmaskers, de bewolkte lucht en het gezang doen echter vermoeden dat de video niet op 1 mei 2021 werd opgenomen.

Ondertussen krijgen we antwoord van de collega’s van Lupa. Zij sturen ons het originele YouTubefilmpje door, dat gepost werd op 21 oktober 2018. O Globo schrijft dat er die dag in de aanloop naar de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in diverse steden pro-Bolsonaro-manifestaties werden georganiseerd. De video kan dus die dag gefilmd zijn.

We dubbelchecken en maken via InVid enkele miniatuurfoto’s van onze video. We onderwerpen de beelden aan een omgekeerde zoekopdracht via Google Afbeeldingen en de Russische zoekmachine Yandex. De zoektocht via Google levert niets op. Bij Yandex boeken we wel resultaat. We komen terecht op de website van de Australische krant Illawarra Mercury.

Het artikel werd gepubliceerd op 1 oktober 2018 en meldt dat het weekend voordien, op 29 en 30 september dus, ook al manifestaties voor en tegen Bolsonaro werden georganiseerd. De foto bij het artikel werd genomen in Sao Paolo.

Wat onmiddellijk opvalt op de foto, is het grote groene spandoek. Datzelfde doek komt ook voor in de videoclip vanaf de achtste seconde.

We leggen de foto naast de video en zien nog meer details die overeenkomen.

In de foto merken we drie mannen met een blauw T-shirt op (1), die een hoek van het spandoek vasthouden. Dezelfde mannen vinden we op dezelfde plek terug in de video. Als tweede element zien we de twee gele parasols (2) die zich rechts van het spandoek bevinden. We vinden die eveneens terug in de video, net als de zwarte paal (3), die zich vlak achter het spandoek bevindt.

We googelen ‘manifestação 30 setembro bolsonaro sao paulo avenida paulista’ en komen terecht bij een artikel van de Braziliaanse krant O Globo dat bevestigt dat er op 30 september 2018 op de Avenida Paulista een manifestatie voor Bolsonaro plaatsvond. Gezien de gelijkenissen tussen de video en de foto kunnen we besluiten dat de video van Bullet News tijdens dat protest werd opgenomen.