Factcheck: nee, deze munitie komt niet uit Nederland

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een foto van een raket met daarop de boodschap ‘Wraak voor MH-17’ circuleert online. Sociale mediagebruikers geloven dat de boodschap door een Nederlander op het projectiel werd geschreven en zo werd geleverd aan Oekraïne. Dat klopt niet. Het gaat om een echte foto, maar de munitie op de foto is niet afkomstig uit Nederland. Ze is Sovjet-Russisch. Wat wel klopt, is dat je tegen betaling een boodschap op Oekraïense munitie kunt laten zetten. 

Op 14 mei tweet een Britse man een foto van wat raketten lijken te zijn (hier gearchiveerd). Op een van de objecten staat ‘Wraak voor MH-17’ te lezen. Dat is een verwijzing naar de lijnvlucht van Malaysia Airlines die op 17 juli 2014 door pro-Russische Oekraïense rebellen werd neergeschoten. Daarbij kwamen alle 289 passagiers om het leven, onder wie 193 Nederlanders.

In het Engelstalige bijschrift lezen we het volgende: ‘Artillerie raketten in Oekraïne. “Wraak voor MH17’’ – de commerciële lijnvlucht met 193 Nederlandse passagiers aan boord die in 2014 door Rusland werd neergeschoten – geschreven op de raket in het Nederlands.’

Ook andere Twitteraccounts delen de foto (hier gearchiveerd), net als (Russische) Telegramaccounts, Facebook en Instagram (hier, hier, hier en hier gearchiveerd). 

Sommige van de posts claimen dat de munitie afkomstig is uit Nederland en dat de boodschap door een Nederlander op de munitie werd geschreven. ‘Kijk wat sommige IQ-gemankeerde Hollandsche zielenpoten op de aan “Oekraïne” geleverde munitie krabbelen,’ lezen we in een artikel op de Nederlandse blog de Bataafsche Courant. De blog verspreidt wel meer nepnieuws.

In deze factcheck zoeken we een antwoord op de volgende drie vragen: (1) Is de foto echt of getrukeerd?; (2) Werd de munitie die we zien inderdaad door Nederland geleverd aan Oekraïne?; en (3) Hoe komt de boodschap terecht op de munitie? 

Online beeldverificatie

Om te weten te komen of de foto getrukeerd is, leggen we die voor aan Jurgen Dedeckere, opleidingshoofd Creatieve Media aan de Erasmushogeschool Brussel. ‘Volgens de beeldanalyse die we met een online beeldverificatietool uitvoerden, is er geen enkele aanleiding om te vermoeden dat deze foto getrukeerd is,’ aldus Dedeckere.

Dedeckere voerde een Error Level Analysis uit. ‘De ELA gaat op zoek naar compressieverschillen in beelden. Die verschillen, die niet met het blote oog waarneembaar zijn, kunnen beeldmanipulatie aantonen. Om via de ELA af te leiden of een foto al dan niet is getrukeerd, moet je gelijkaardige delen in de foto vergelijken.’

‘Opvallend is hier dat de geschreven tekst (Wraak voor MH17) in het analysebeeld dezelfde intensiteit heeft als de gedrukte tekst op de tweede bom. Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn dat ook de gedrukte tekst toegevoegd is, maar dat is niet zo waarschijnlijk. Mijn vermoeden is dus dat de beelden niet getrukeerd zijn,’ besluit Dedeckere.

Sovjetmunitie

We weten nu dat het aannemelijk gaat om een echte foto. Werd de munitie zo door Nederland aan Oekraïne geleverd? Daarvoor moeten we eerst achterhalen of Nederland inderdaad wapentuig levert aan Oekraïne. 
In een artikel van de NOS lezen we van wel. Op 18 februari, nog voor de Russische inval, besliste de Nederlandse regering om ‘scherpschuttersgeweren met munitie, gevechtshelmen, scherfvesten, radars en detectoren voor het opsporen van grondmijnen en zeemijnen’ aan Oekraïne te leveren. In een Kamerbrief, gericht aan de Nederlandse Tweede Kamer, lezen we dat het Nederlandse ministerie van Defensie op 18 februari exportvergunningen ter waarde van ruim zeven miljoen euro heeft verkregen. Het gaat over 3000 gevechtshelmen, 2000 scherfvesten, 30 metaaldetectoren, twee draadgeleide detectierobots voor (zee)mijnopsporing, twee gevechtsveldbewakingsradars, vijf wapenlocatieradars en 100 scherpschuttersgeweren, met 30.000 stuks bijhorende munitie. In februari en april volgden er ook nog leveringen van anti-tankwapens, luchtdoelraketten en pantserhouwitsers.

Om te weten welke munitie we op de foto zien, leggen ons oor te luister bij Damien Spleeters, directeur van de ngo Conflict Armament Research. Het CAR is een onderzoekscentrum dat onderzoek doet naar wapens die in huidige conflicten worden gebruikt. Spleeters: ‘De grijze voorwerpen die we op de foto’s zien zijn geen raketten maar OF45 152mm projectielen. Dat zijn explosieve fragmentatieprojectielen. De gele voorwerpen op de foto zijn drijfladingen. De twee voorwerpen, het projectiel en de drijflading, worden samengevoegd voor ze afgevuurd worden door artilleriestukken.’ Gaat het hier om Navo-munitie? ‘Neen,’ zegt Spleeters. ‘Dit is Sovjet- of Russische munitie.’ 

Zien we hier dan munitie die door het Russische leger werd gebruikt? Niet per se. Volgens schattingen bezat het Oekraïense leger aan het begin van de oorlog ruim een half miljoen aan zo’n Sovjetprojectielen. Daarnaast besliste het Tsjechische ministerie van Defensie op 26 januari 152mm projectielen ter waarde van anderhalf miljoen euro gratis aan Oekraïne te leveren. Dat lezen we in Czech Army and Defence Magazine, een Tsjechisch militair magazine, en op de militaire websites Army Recognition en Military Leak. Oekraïne is dus in het bezit is van dergelijke munitie en de machines die ze afvuren. 

Online handel

We weten dus dat de foto echt is, dat het gaat om Sovjetmunitie, waar ook Oekraïne over beschikt en dat Nederland de munitie niet leverde. Waar komt de boodschap dan vandaan?

Via Google Afbeeldingen voeren we op de foto een omgekeerde zoekopdracht uit. De vroegste post die we vinden is afkomstig van de Oekraïense militaire website Militarnyi. Zij posten de foto op 14 mei op hun Facebook en Twitter (hier en hier gearchiveerd). 

We nemen contact op met de website en vragen hen waar de foto vandaan komt, maar krijgen geen antwoord.
Via Google komen we ook terecht op de humoristische site 9Gag (hier gearchiveerd). Daar vinden we een gelijkaardige foto van dezelfde soort munitie, maar nu met het opschrift ‘Za Katyn 1940’, Pools voor ‘Voor Katyn 1940’. Dat is een verwijzing naar het bloedbad in de Poolse stad Katyn, een massaexecutie van Poolse soldaten door Sovjetsoldaten in 1940. Ook het gras op de foto en het doek dat onder munitie ligt komt overeen met de MH-17 foto.

In de titel lezen we ‘Voor zo’n 11 dollar kan je betalen voor een boodschap op munitie voor Rusissche orcs.’ Orcs is een Oekraïense bijnaam voor Russen. De term heeft een negatieve bijklank.

Op Reddit vinden we nog Nederlandse berichten, waarin we eveneens de foto zien. Op een ander Redditforum vinden we foto’s van andere munitie, die eveneens met diverse boodschappen beschreven is (hier geachiveerd). Daaronder post een gebruiker dat hij ‘de jongens die de munitie verkopen voor donaties representeert,’ met eronder een verwijzing naar een Telegramkanaal van Oekraïense jongeren. 

Op het kanaal lezen we dat ze onder meer geld inzamelen voor Oekraïense bataljons. Eén van de manieren om geld in te zamelen is het verkopen van gesigneerde munitie. In een bericht, gepost op 10 mei, lezen we dat je in ruil voor een vrije bijdrage van minstens 350 Oekraïense grivna, omgerekend zo’n 11 euro, een boodschap kan laten plaatsen op Oekraïense munitie (hier gearchiveerd). Betalingen kunnen via PayPal of met Bitcoin. In het Telegramkanaal zien we ook nog meer foto’s van gesigneerde munitie terug, maar die verschilt van het MH-17-projectiel.

Via Facebook nemen we contact op met een van de leden van de groep. Hij ontkent iets met het MH17-projectiel te maken hebben. ‘We hebben de foto net zoals velen in onze media zien opduiken.’ Op 13 mei posten ze in het Telegramkanaal dat ze de munitie-actie afsluiten, wegens te veel vraag en te weinig beschikbare munitie (hier gearchiveerd). 

De groep organiseert nog steeds op verschillende manieren inzamelingsacties voor het Oekraïense leger. Zo verkopen ze onder meer stoffen badges.We vinden nog een ander Telemgramkanaal dat tegen betaling boodschappen schrijft op militaire projectielen (hier gearchiveerd).

Geen unicum 

Het schrijven van boodschappen op munitie komt niet alleen voor in het Russische-Oekraïense conflict. Recent nog publiceerde de Palestijnse groepering Hamas een foto van een militair die een boodschap schrijft op een projectiel die zou worden afgevuurd op Israël. 

Bekend is ook de foto van twee Amerikaanse soldaten die in de Tweede Wereldoorlog ‘Paaseieren voor Hitler’ op een raket schreven. 

Deze foto uit 2006 toont Israëlische meisjes die boodschappen neerpennen op munitie die tegen Libanon zou ingezet worden. 

We weten dus (1) dat de foto niet getrukeerd is; (2) dat het gaat om Sovjetmunitie; en (3) dat sommige online groepen tegen betaling boodschappen schrijven op munitie.