Factcheck: nee, deze grafieken tonen geen ‘global cooling’ op Groenland

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media circuleren vaak grafieken over de ijsmassa op Groenland. Die grafieken wekken de indruk dat er weinig of geen verlies zou zijn in ijsmassa. Dat klopt niet, het gaat over cherrypicking: alleen de data die deze foute aanname lijken te bewijzen worden getoond.

Op Twitter en Facebook duiken regelmatig gelijkaardige grafieken op met de ijsmassa van Groenland. Ferdinand Meeus, die de grafiek vaak oplaadde op Twitter, heeft meer dan 15.000 volgers. Op de afbeelding hieronder ziet u telkens andere voorbeelden van die grafieken opgeladen door hem. De bijschriften bij de meeste van deze grafieken lijken de het wegsmelten van het ijs op Groenland in twijfel te trekken en zaaien twijfel over de opwarming van het klimaat.

Zo stelt Meeus dat ‘ijs op Groenland, gemeten als Surface Mass Balance, rustig aan het groeien is’, dat er in Groenland eerder sprake is van “global cooling” en dat er ‘op 3 juli meer ijs is bijgekomen dan 30-jarig gemiddelde‘.

Meeus vermeldt meestal in een apart Twitterbericht de bron van de grafieken. Die zijn afkomstig van Polar Portal, een groep van Deense wetenschappelijke instituten die op hun site onder andere dagelijks de ijsmassa van Groenland monitoren.

De ijsmassa op Groenland is de op één na grootste massa zoetwaterijs op aarde, na Antarctica. Polar Portal schrijft dit op hun site over waarom ze de ijsmassa dagelijks monitoren: ‘De laatste decennia is de ijskap beginnen te krimpen, wat betekent dat de ijskap meer massa verliest in de vorm van smeltwater of ijsbergen dan ze aan neerslag ontvangt. Dit proces van massaverlies begon rond 1990 en is sinds het jaar 2000 versneld. Het massaverlies is de laatste jaren ongeveer vier keer zo groot als vóór 2000. Dit heeft reeds gevolgen gehad in het Noordpoolgebied en daarbuiten.’

Wanneer we de grafieken zonder deze uitleg op de sociale media tegenkomen wordt net de omgekeerde indruk gewekt. Hoe zit de vork aan de steel?

We bekijken (1) wat de grafieken juist laten zien, (2) of de bijschriften op sociale media steek houden en (3) laten de Twitteraar reageren op onze bevindingen.

1) Grafieken tonen niet volledige plaatje

Polar Portal stelt duidelijk wat deze grafieken tonen: ‘De kaart laat zien hoe het oppervlak van de Groenlandse ijskap dagelijks aan massa wint en verliest. Dit staat bekend als de massabalans aan het oppervlak (Surface Mass Balance, nvdr.). De massa die verloren gaat wanneer gletsjers van ijsbergen afkalven en smelten wanneer ze in contact komen met warm zeewater, is hierin niet inbegrepen.’

Een belangrijke factor om de balans of onbalans van de Groenlandse ijsmassa te bekijken – het afkalven van ijsbergen – wordt dus niet weergegeven op deze grafiek. Dat staat ook duidelijk vermeld bij de oorspronkelijke bron. Wanneer de grafieken echter rondgaan op sociale media, wordt die wetenschap vaak weggelaten.

De grafieken tonen dus de zogenaamde Surface Mass Balance. Glacioloog Philippe Huybrechts (VUB) legt uit: ‘Surface Mass Balance is het verschil tussen het aangroeien van ijs door sneeuwval en het smelten van het ijs aan het oppervlak. Voor Groenland is dat verschil positief: het lijkt of er ijs bij komt. Tenminste als je een andere belangrijke factor in ijsverlies buiten beschouwing laat: het afkalven van ijsbergen.’

Op onderstaande grafiek zie je de Surface Mass Balance in het oranje. We zien dat die positief is (boven nul), maar dat die sinds de jaren negentig duidelijk in dalende lijn is. Om echter te weten hoeveel ijs er op Groenland bijkomt of verdwijnt moeten we ook rekening houden met het afkalven van ijsbergen (de blauwe lijn). Die lijn stijgt, wat betekent dat er meer gigaton ijs per jaar verdwijnt.

Verminderen we de SMB met het afkalven van de ijsbergen dan zien we de rode lijn, de totale massabalans (MB). Die totale massabalans is de grootheid die van belang is voor het zeeniveau omdat die alle factoren waardoor de ijskap massa wint en massa verliest in rekening brengt. Dan zien we dat er tot 1996 een evenwicht was en dat Groenland sindsdien duidelijk aan ijsmassa verliest.

2) Uitspraken over klimaat kloppen niet

Alle onderzochte grafieken op sociale media tonen alleen de SMB, wat dus een onvolledig beeld geeft. Sommige grafieken tonen de oppervlaktemassabalans op één specifieke dag (voorbeeld links) en sommige grafieken tonen de oppervlaktemassabalans opgeteld van 1 september jongstleden tot een bepaalde dag (voorbeeld rechts).

Links zien we dus de momentopname van één dag en rechts een overzicht van een periode van minder dan één jaar. Onder de kaarten wordt die data vergeleken met een 30-jarig gemiddelde. Het bijschrift ‘op 3 juli is meer ijs bijgekomen dan 30-jarig gemiddelde’ klopt. Maar zegt dat iets over het klimaat?

‘Eén specifieke dag vergelijken met een 30-jarig gemiddelde en dan uitspraken doen over klimaatverandering is belachelijk,’ zegt glacioloog Mathieu Depoorter. ‘Dat heeft niets te maken met klimaat, dat is weer. Zelfs één jaar is een weerfenomeen. Als je het wil hebben over het klimaat moet je kijken naar periodes van decennia en die vergelijken. Idealiter kijk je zelfs naar periodes van 30 jaar of meer.’

Glacioloog Philippe Huybrechts (VUB) is het eens met zijn collega. ‘Die grafieken op sociale media zijn een vorm van cherrypicking: je gebruikt alleen de data die past in je kraam. Dezelfde foute redenering kan je maken met de gemiddelde aardtemperatuur: die gaat ook een beetje op en neer van jaar tot jaar. Als je 1997 (een eerder warm jaar) verbindt met 2005 (een eerder koud jaar) dan lijkt het alsof de aarde afkoelt: je vergelijkt een uitschieter naar boven met een uitschieter naar onder. Dat zijn trucjes van figuren die klimaatopwarming ontkennen.’

Het bijschrift ‘ijs op Groenland, gemeten als Surface Mass Balance, is rustig aan het groeien‘ en de bewering dat er in Groenland eerder sprake is van “global cooling” kloppen dus niet. Het eerste laat de afkalving van ijsbergen buiten beschouwing en het tweede doet een uitspraak over het klimaat, wat onmogelijk is met data van één dag of een deel van een jaar.

3) Reacties

Knack vroeg Ferdinand Meeus, die de grafieken meermaals deelde op Twitter, om een reactie. Volgens hem ‘weet iedereen dat afkalvingen niet inbegrepen zijn in SMB’. Meeus benadrukt dat hij dat ook telkens vermeldt in de tekst van de link naar Polar Portal. Meeus noemt SMB wel ‘een van de belangrijkste elementen van de af- en toename van ijsmassa’s op Groenland’, dat volgens hem bijna altijd ‘vergeten’ wordt in de berichtgeving. Meeus: ‘Ik geef meestal de cumulatieve SMB vergeleken met het 30-jarige referentiegemiddelde. Dat is wel degelijk een goede manier om klimaattrends te bestuderen.’ Dat laatste klopt dus niet.

Glacioloog Huybrechts is niet mild in zijn beoordeling: ‘De persoon die dit soort “facts” verspreidt, doet bewust aan desinformatie, en waarschijnlijk is hij nog slim genoeg om zeer goed te beseffen wat hij doet ook. Dit is echt geen geval meer van een verkeerde interpretatie maar van bewust twijfel zaaien, en dan nog geeneens op een subtiele manier.’