Factcheck: Nee, deze geënsceneerde stockfoto’s werden niet gebruikt door journalisten

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op Facebook circuleert een fotocollage waarin dezelfde persoon coronapatiënt is, maar ook nabestaande. De pandemie zou gepland zijn. In werkelijkheid gaat het om stockfoto’s met iemand die verschillende rollen speelde. De foto’s doken niet op in de Belgische media.

Op 4 november plaatst een een vrouw een fotocollage op Facebook. Met rode pijlen is aangeduid dat telkens dezelfde persoon op de foto’s voorkomt. Nu eens wordt die persoon getest op corona, dan ligt dezelfde persoon in een ziekenhuis, bekijkt die persoon een röntgenfoto of rouwt die persoon bij een lijk. Volgens de auteur van het bericht is de collage een bewijs voor een ‘plandemie’, een geplande pandemie. De collage wordt 658 keer gedeeld en 1,7 miljoen mensen zien het bericht op hun tijdlijn passeren.

In de commentaren zien we hoaxes opduiken die Knack al eerder onder de loep nam. De fotocollage zou volgens een Facebookgebruiker aantonen dat ‘de journalist met medewerking van de regering’ de bevolking wil ‘bang maken’ en ‘onderwerpen’.

De fotocollage duikt ook op in de Belgische Facebookgroep Viruswaanzin VZW. Die groep is gekant tegen de coronamaatregelen en telt 9300 leden.

We onderzoeken de oorsprong van deze beelden (1) en gaan na of ze door journalisten zijn gebruikt (2).

1) Waar komen de foto’s vandaan?

We uploaden de fotocollage bij Google Afbeeldingen en dat geeft volgend resultaat.

De eerste drie zoekresultaten leiden ons naar shutterstock.com, een site met stockfoto’s. We komen uit bij het portfolio van PPK_studio. Op die pagina vinden we de vijf foto’s die deel uitmaken van de collage die we onderzoeken (rode kaders). Bovendien vinden we nog andere foto’s waarop dezelfde persoon poseert (groene kaders).

We vinden maar liefst 34 foto’s met ‘hetzelfde model’. Zo staat dezelfde persoon ook model voor een foto van een ‘ouder koppel dat ’s ochtends blij in het park een koffie drinkt’. Het mag duidelijk zijn dat al deze foto’s geënsceneerd zijn. Iemand speelde telkens een andere rol.

De fotograaf achter PKK_studio blijkt een zekere Panyawat Boontanom te zijn. AFP Factcheck probeerde hem tevergeefs te contacteren.

2) Gebruikten journalisten de foto’s?

De foto’s werden wellicht door een amateurfotograaf opgeladen op een stockfotosite, maar doken ze uiteindelijk ook in de media op? Gebruikten journalisten geënsceneerde beelden?

De foto’s in de fotocollage vinden we niet terug op nieuwssites, maar andere foto’s van PKK_Studio vinden we wel terug op twee Poolse sites.

Bij de tweede site gaat het over een foto waarop een lijkzak naar buiten wordt gedragen. Ook deze foto is in scène gezet. Uit andere foto’s uit dezelfde reeks blijkt duidelijk dat er niet echt een overleden persoon op de foto staat.

Op de Amerikaanse nieuwssite msn.com vinden we een foto van PKK_Studio in een fotoreeks over covid-19 met cijfers over de ziekte in de Verenigde Staten.

Op deze voorbeelden na vinden komen deze foto’s zelden voor en we vinden ze niet op gerenommeerde nieuwssites. AFP Factcheck vond de beelden niet in de Nederlandse media.

We zoeken ook of ze opduiken op Belgische sites. Dit doen we door in Google specifiek te filteren op sites met extensie .be met zoekwoorden “pkk studio” en shutterstock.

Google vindt slechts 89 resultaten en op geen enkele van de gevonden sites vinden we een geënsceneerde foto van PKK_Studio. In de Belgische media vinden we nergens deze geënsceneerde foto’s.

‘Foto’s ensceneren gebeurt in België niet in die mate’, zegt Lieven Van Assche. Hij is persfotograaf en voorzitter van de Vlaamse Vereniging van Beeldjournalisten (VVBJ) ‘Wat soms wel gebeurt is dat de assistent van een fotograaf even figureert voor een banale foto van iemand met een winkelkarretje in een supermarkt. Voor dat soort algemene zaken kan dat. Voor zaken als patiënten en ernstige zaken kan dat natuurlijk niet. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt bij de fotograaf.’

Bij erkende persfotografen gaan we ensceneringen over ernstige zaken normaliter niet tegenkomen. Maar worden er ook stockfoto’s van amateurfotografen gebruikt in de Belgische media?

We stuiten op andere foto’s van Shutterstock bij nieuwsartikels over covid-19. Zo vinden we bij het artikel ‘Apps om corona te bekampen liggen klaar’ van 27 maart 2020 op de site van Het Laatste Nieuws een stockbeeld over een corona-app.

‘Het feit dat stockbeelden gebruikt worden is op zich niet erg’, stelt Van Assche. ‘Maar het moet kloppen. Als je wilt illustreren dat iemand in een grootwarenhuis loopt met een mondmasker aan, dan mag dat perfect iemand fake zijn die even poseert en zijn toestemming heeft gegeven omdat de relevantie van die persoon eigenlijk niet van tel is. Als het over patiënten of nabestaanden gaat, kan het natuurlijk niet.

‘In de regel gebruiken Belgische media foto’s van erkende fotografen van officiële persagentschappen zoals Belga en Reuters. Er worden ook wel stockbeelden gebruikt, maar dan eerder voor algemene beelden. Als een artikel gaat over de jeugd die meer achter beeldschermen zit, dan kan er perfect een stockfoto gebruikt worden waarbij een Amerikaanse jongere achter een laptop zit. Redacties zijn doorgaans selectief in het gebruik van stockfoto’s.’

Volgens de licentieovereenkomst van Shutterstock moeten foto’s die van hun site gebruikt worden bij nieuwsartikels steeds de naam van de maker en ‘Shutterstock’ vermelden. Mocht een geënsceneerde stockfoto dus worden gebruikt door reguliere media, dan zou dit normaal gezien te achterhalen zijn.