Factcheck: nee, deze foto toont geen oude eindejaarstraditie

Op het internet circuleert een zwart-witfoto waarop vijf vrouwen knielen voor evenveel mannen. De vrouwen zouden op die manier vergiffenis vragen aan hun mannen en het zou gaan om een oude eindejaarstraditie, volgens het bijschrift bij de foto. Maar geen enkele geloofwaardige bron kan het bestaan van zo’n traditie bevestigen.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op nieuwjaarsdag krijgt Knack een mailtje van een lezeres. ‘Graag had ik geweten of vrouwen in het verleden effectief jaarlijks hun excuses moesten aanbieden aan hun man voor eventuele fouten. Ik ben deze foto nu al verschillende keren tegengekomen’, schrijft de lezeres, die onderstaand beeld meestuurt.

Volgens het bijschrift bij de zwart-witfoto zou het ‘eind 1800, begin 1900’ traditie zijn geweest dat vrouwen zich op de laatste dag van het jaar verontschuldigden bij hun echtgenoten voor alles wat ze in de loop van dat jaar verkeerd hadden gedaan. We zien op de foto vijf vrouwen die knielen voor evenveel mannen. De dames dragen blouses met hoge kragen en lange rokken, de heren zitten strak in het pak. Enkele vrouwen hebben de handen in elkaar gevouwen, waardoor het lijkt alsof ze de man voor wie ze knielen om iets smeken.

Een zoekopdracht met Google Afbeeldingen leert ons dat het beeld, met dezelfde of soortgelijke bijschriften, op verschillende online platformen circuleert. Op Pinterest vinden we een Duitstalige post die zegt dat het om een ‘kersttraditie’ zou gaan. 

Op Facebook vinden we het beeld met het bijschrift terug op de pagina Bewustwording is een proces, die 3395 volgers telt, en in de groep Vlaamse SeniorenSite (RETRO) (43.500 volgers). Daar kregen maar liefst 238.800 Facebookgebruikers de foto met het bijschrift te zien. Sommigen gaan ervan uit dat het om een grap gaat, nogal wat anderen reageren verontwaardigd.

Witte dans

We herhalen de omgekeerde zoekopdracht, eerst met de Russische zoekmachine Yandex. Zo zien we dat de foto met het bijschrift over de kersttraditie ook op Twitter veelvuldig is gedeeld. Daarna doen we nog eens hetzelfde met Tineye.

Zo komen we te weten dat de foto al online wordt gedeeld sinds 2014. Zo is er een Russische post uit 2015, met een bijschrift dat luidt: ‘Dames nodigen heren uit voor witte dans’. We vinden de foto met dezelfde claim ook terug op Russischtalige Pinterestaccounts.

De foto-zoekopdracht brengt ons ook bij een langere post uit 2019 op de Russische sociaalnetwerksite VKontakte, met als titel ‘Witte dans – dames nodigen heren uit’.

We vertalen de tekst met Google Translate en stellen vast dat hier een heel ander verhaal aan de foto wordt vastgeknoopt. We zouden hier zien hoe vrouwen mannen ten dans vroegen volgens een traditie ontstaan aan het einde van de 19de eeuw op hofbals ​​in Wenen. De dames dansten toen de wals in witte jurken – vandaar de naam ‘witte dans’ – en zij waren het die potentiële danspartners uitnodigden, zo lezen we in de lange post. Over die ‘witte dans’ vinden we ook informatie terug op een Russische danswebsite. 

De auteur van de Russische post op VKontakte vermeldt er trouwens bij dat niet iedereen zich in zijn verklaring kan vinden. ‘Vroeger was er een originele kersttraditie. Op deze manier verontschuldigen echtgenotes zich aan de vooravond van de feestdag bij hun echtgenoten’, verwijst de auteur van deze post naar wat we eerder al in de andere bijschriften lazen. 

Factchecks

De Australische factcheckers van AAP FactCheck maakten hier in november 2020 een factcheck over, nadat ze hadden vastgesteld dat de foto met het bijschrift over de vermeende kersttraditie op Engelstalige Facebookaccounts circuleerde, net als op Reddit en op Twitter. 

De foto blijkt trouwens ook te koop als vintage postkaart op een Franstalige website, met de beschrijving ‘Vintage Victoriaanse vrouwen knielen voor hun man’, zo lezen we in hun artikel.

Mexico

Zij stootten in hun research ook op Spaanstalige posts met dezelfde foto, onder meer op Facebook en Twitter. Daarin werd geclaimd dat het beeld een Mexicaanse traditie zou tonen uit de Porfiriato-periode (1877-1880 en 1884-1911), toen een ‘vreemd en vernederend ritueel de ronde deed bij de gegoede klasse: op het einde van het jaar knielde de vrouw voor haar man en vroeg ze hem vergiffenis voor de fouten die ze in de loop van het voorbije jaar had gemaakt’.

AAP kwam tot de conclusie dat geen enkele betrouwbare bron het bestaan van die ‘kersttraditie’ kon bevestigen. Ze spraken daarvoor met verschillende geschiedenisprofessoren, onder wie Victor Macias-Gonzalez, aan de University of Wisconsin al 25 jaar expert in gender en klasse en in de Porfiriato-periode, John Mason Hart van de University of Houston, gespecialiseerd in de geschiedenis van Mexico en Maurico Tenorio van de University of Chicago, kenner van de geschiedenis van Mexico in de 19de en 20ste eeuw. Zij lieten aan de factcheckers van AAP weten dat ze nooit van een dergelijke traditie hadden gehoord. ‘Misschien deden sommige families dit, of sommige religieuze groepen’, schreef Tenorio in een e-mail aan de redactie van AAP, ‘maar een traditie was het zeker  niet, want ik heb er nooit iets over gelezen in de vele kranten, romans, documenten en mémoires die ik heb doorgenomen’. Ook volgens geschiedenisprofessor Bronwen Neil van Macquarie University, die zich heeft gespecialiseerd in de origine van kerstmistradities, is de ‘traditie’ in de Facebookpost fictie. ‘Het is niet uit te sluiten dat het is gebeurd in bepaalde puriteinse sektes, maar ik heb er nooit van gehoord en het is zeker niet mainstream,’ schreef zij in een e-mail aan AAP.

AAP FactCheck vond dus geen bewijs dat ooit de kersttraditie zou hebben bestaan dat vrouwen hun echtgenoten smeekten om vergeving. De factcheckers van Politifact kwamen eerder al tot dezelfde conclusie, net als de factcheckers van Truth or Fiction en van Africa Check. Waar en wanneer de foto precies is gemaakt, heeft tot nu toe niemand kunnen achterhalen.