Factcheck: nee, deze foto toont geen ernstig onderzoek naar genetisch gemanipuleerde maïs

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een virale meme toont zogezegd een experiment van Engelse studenten met genetisch gemanipuleerde maïs. Dat klopt niet. Het gaat om een foto van een Amerikaanse boer die zich tegen genetisch gemodificeerde organismen kant. Vanuit wetenschappelijk oogpunt heeft het ‘experiment’ geen waarde.

Op 8 september plaatst iemand een afbeelding van enkele maïskolven op Facebook. Het bijschrift luidt: ‘ In Engeland lieten studenten bij wijze van experiment een kolf genetisch gemodificeerde maïs en een kolf die op de oude, landelijke manier en zonder genetische modificatie werd geteeld, achter in een park met eekhoorns. Na een paar dagen was dit het resultaat.’ Daaronder zien we een typische voor- en -na-fotocollage: de maïskolf waaronder GMO staat (de afkorting voor genetically modified organism, of genetisch gemodificeerd organisme) is amper aangevreten terwijl de maïskolf die als ‘organisch’ wordt gelabeld wel stevig is aangevreten.

De meme wordt 7300 keer gedeeld en 630.000 mensen zien hem zo op hun tijdlijn passeren.

In Vlaanderen en Nederland wordt de afbeelding onder andere gedeeld in de Facebookgroep ‘De Natuur Apotheek’, die 17.900 leden telt. Onder dat bericht wordt gereageerd dat ‘dieren dit overduidelijk niet willen vreten’ en dat de dieren ‘verstandig zijn’ omdat ze ‘geen gif in hun lijf willen dat ze ziek maakt’.

We zoeken uit waar deze afbeelding vandaan komt (1) en onderzoeken of dit ‘experiment’ de wetenschappelijke toetsing doorstaat (2).

1) Originele context van de foto?

Volgens het bijschrift zien we een ‘experiment door studenten in Engeland’. Klopt dit? We zoeken de oudste versie van de foto online om zo de originele context te achterhalen. Hiervoor laden we de foto op in zoekmachine TinEye.

TinEye vindt de foto met de maïskolven op 174 plaatsen terug. De oudste versies werden in 2013 gepubliceerd, op twee sites met grappige fotoverzamelingen. Het gaat blijkbaar om een oude foto die al meermaals online circuleerde. Bij die oude versies is geen bijschrift die het beeld aan ‘studenten in Engeland’ linkt. Ook elke andere context ontbreekt.

De oudste versie, die een iets betere kwaliteit heeft, laden we in de zoekmachine Bing op. Die vindt soortgelijke foto’s van maïskolven op de fotosite Flickr (rood kader).

De foto’s staan op het Flickr-profiel van een zekere ‘Farmerboy720′. Op dat profiel vinden we meerdere vergelijkbare foto’s terug.

Een van die foto’s (links), online geplaatst op 4 oktober 2012, blijkt identiek aan de onderzochte meme (rechts), op de kleurbalans van de foto na.

We vinden geen oudere versie van het beeld en gaan er dus van uit dat dit het origineel is. Het Flickr-profiel bevat voornamelijk foto’s van een Amerikaanse boerderij. Het lijkt erop dat de foto online werd geplaatst door een Amerikaanse boer en misschien niet gemaakt is door ‘Engelse studenten in een park’.

Om dat te verifiëren, zoeken we verder. Op het Flickr-profiel van Farmerboy720 vinden we ook een verwijzing naar zijn profiel op Twitter. Volgens de beschrijving van dat profiel gaat het om een melkveehouder uit de staat South Dakota die mede-eigenaar is van Fonder Bros Organic Dairy.

Wanneer we ‘Fonder Bros Organic Dairy’ opzoeken op een site met bedrijfsgegevens (Yellow Place), vinden we een exacte locatie in Google Maps (rood kader).

Die locatie blijkt een boerderij in South Dakota. We vergelijken satellietbeelden van die plek in Google Earth met een foto van het Flickr-profiel (insnijding). Een silo (gele kaders), een grote schuur (rode kaders) en een kleinere schuur (groene kaders) komen overeen. Het flickr-profiel bevat dus foto’s van deze boerderij.

Als we enkele Flickr-foto’s combineren, krijgen we een beter zicht op de opstelling van de twee maïskolven. We zien een vooraanzicht (links), een achteraanzicht (rechts) en een zijaanzicht (midden) waarop een eekhoorn aan een maïskolf knaagt. Dat zijaanzicht toont in de achtergrond een wit en groen gebouw.

Via de Twitteraccount van de Amerikaanse boer vinden we ook zijn profiel op de videosite YouTube. In een vlog over het boerenleven, loopt hij over zijn erf en zien we in de achtergrond een gebouw dat overeenkomt met het gebouw waar het ‘experiment’ plaatsvond. We zien hetzelfde soort luik (gele kaders), een vergelijkbare hoekstructuur (rode kaders) en dezelfde wit-groene muren (gele kaders). Wellicht werd de foto aan de andere kant van het gebouw genomen.

We weten nu dat de foto op een boerderij is South Dakota is genomen, en niet ‘in Engeland’. Bovendien bevestigt de Amerikaanse boer dat zelf op zijn Twitteraccount. Op 24 april 2013 schreef hij in een Twitterbericht met dezelfde foto: ‘Ik ontdekte net dat mijn vergelijkende studie van een eekhoorn die genetische gemanipuleerde versus organische maïs eet viraal ging op Facebook! 20.000 likes.’

We nemen contact op met de man in kwestie om hem te vragen naar het opzet van zijn experiment, maar krijgen geen reactie.

2) Is dit experiment wetenschappelijk verantwoord?

Omdat de Amerikaanse boer niet reageert op onze vragen, zoeken we online naar meer informatie over zijn experiment. In een discussie op Twitter liet de man weten (rode kaders) dat hij ‘de studie deed over een periode van vijf dagen, telkens met hetzelfde resultaat: altijd verkozen de eekhoorns niet-ggo boven ggo!’. Verder stelt hij dat hij in alle experimenten ‘verschillende variëteiten van zowel niet-ggo als ggo-maïs heeft gebruikt om uit te sluiten dat de eekhoorn de ene soort boven de andere verkoos’.

Het valt niet na te gaan of deze informatie klopt. Maar zelfs als het zo is, heeft het experiment dan wetenschappelijke waarde?

We vragen het aan biologe Godelieve Gheysen (UGent) die onderzoek doet naar genetisch gemodificeerde organismen. ‘Ik ken die foto al van vroeger,’ zegt Gheysen. ‘Hij duikt geregeld opnieuw op.’

Gheysen hekelt de labels ‘gmo’ en ‘organic’. ‘Dé ggo-maïs bestaat niet’, zegt ze. ‘Is dit een goedgekeurde ggo of een experimentele ggo? Als het een goedgekeurde ggo is, welke? Syngenta (een Zwitsers agrobedrijf, nvdr.) heeft bijvoorbeeld een maïs ontwikkeld die beter geschikt is voor de productie van bio-ethanol en die niet als bedoeling heeft om opgegeten te worden. Die maïs is niet giftig maar mogelijk wel minder smakelijk. In de Verenigde Staten zijn er 40 verschillende maïs-ggo’s goedgekeurd voor teelt en gebruik in voeding en voeder.’

Als je toch een ggo-maïs zou willen vergelijken met een niet-ggo-maïs, dan zou je ervoor moeten zorgen dat die twee dezelfde genetische achtergrond hebben, legt Gheysen uit. ‘De niet-ggo zou in dit geval zoeter kunnen smaken gewoon omdat het een andere variëteit is, net zoals je bij appels heel verschillende smaken hebt. Een ggo-Grany Smith vergelijken met een niet-ggo Golden Delicious is geen correcte vergelijking.’

Ook verschillende teelomstandigheden kunnen een invloed hebben op een dergelijke test: ‘De twee stalen moeten onder dezelfde omstandigheden geteeld zijn, in dezelfde periode, in hetzelfde veld, bodem, bemesting, etc. Elke andere behandeling kan tot een andere samenstelling en smaak leiden.’

Dat soort testen – maar dan op een correcte manier – gebeurt ook, in de procedure voor de goedkeuring van een ggo. Gheysen: ‘Met veldproeven wordt de samenstelling van de ggo- en de niet-ggo-variant over meerdere jaren vergeleken: vitamines, mineralen, suikers, enzovoort. Alleen als daar geen significante verschillen te zien zijn, kan een ggo worden goedgekeurd, tenzij de verschillen natuurlijk bedoeld waren voor bijvoorbeeld een andere oliesamenstelling.’

Ten slotte blijkt de steekproef van de Amerikaanse boer veel te klein. ‘Het vergelijken van een ggo-kolf met een niet-ggo-kolf is waardeloos als experiment. Wetenschappelijke conclusies zijn altijd gebaseerd op voldoende herhalingen zodat ook een statistische analyse kan gebeuren. Als je dit op eekhoorns zou willen uittesten, zouden er beter een paar tientallen kolven van elke variant over het bos verspreid worden.’

Gheysen concludeert: ‘Twee (mogelijk heel verschillende) kolven maïs in niet-gecontroleerde omstandigheden is de naam experiment niet waardig. En dan gaan we er nog van uit dat de persoon niet zelf de kolven aangepakt heeft en het verkoopt als: het zijn de eekhoorns geweest…’

Wetenschappelijke experimenten met dieren en ggo-maïs gebeuren trouwens wel degelijk. Zo werd de insectresistente maïs Mon810 die in de EU ook voor teelt is toegelaten, bijvoorbeeld ook getest op ratten en kippen.