Factcheck: Nee, de VRT gebruikte niet meerdere keren dezelfde getuige omwille van ‘bezuinigingen’

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens de Vlaamse advocate Carine Knapen gebruikte de VRT meerdere keren dezelfde getuige omwille van ‘bezuinigingen’. Getuige Chris Shaw kwam inderdaad twee keer aan het woord in ‘Het Journaal’ – één keer omdat hij twee stembrieven voor de Amerikaanse verkiezingen had ontvangen, één keer omdat hij proefpersoon was voor het coronavaccin van Pfizer. Maar met ‘bezuinigingen’ heeft dat niets te maken.

Op 10 november post advocate Carine Knapen onderstaand bericht op haar Facebookpagina. Het oogst 429 opmerkingen, wordt 459 keer gedeeld en bereikt 65.200 mensen.

In het bericht legt ze uit dat de getuige twee keer aan het woord kwam in ‘Het Journaal’. Ze plaatst bij haar tekst een link naar een artikel daarover op de satirische website ‘T Scheldt. Ze post er ook vijf foto’s bij: twee screenshots uit ‘Het Journaal’ en nog drie andere ‘mediaberichten’ over dezelfde getuige.

Twitteraar

Op 9 november stuurt Jurgen De Wever een tweet de wereld in. De man merkt daarin op dat hij de Amerikaanse proefpersoon voor het Pfizer-vaccin die hij in ‘Het Journaal’ van 19 uur op 9 november zag, enkele dagen eerder ook al in ‘Het Journaal’ had gezien, maar dan als getuige van onregelmatigheden bij de Amerikaanse verkiezingen.

De man had in het eerste interview op 30 oktober verteld dat hij twee stembrieven had ontvangen. Dat diezelfde man ook een van de proefpersonen was voor het vaccin van Pfizer, vond Jurgen De Wever wel erg toevallig. Wat De Wever deed vermoeden dat de man weleens een ‘beroepsgetuige’ zou kunnen zijn. ‘Het is niet gezegd dat er ooit iemand van de VRT met die man gesproken heeft…Kan perfect een ‘beroepsgetuige’ zijn die betaald wordt om à volonté dergelijke filmpjes te maken. En de worden dan verkocht/verspreid’, post hij op 10 november als antwoord op één van de reacties op zijn eerste tweet.

Op 10 november reageert Björn Soenens, de VRT-correspondent in de Verenigde Staten die de man had geïnterviewd, op Twitter op de vraag van Jurgen De Wever.

De Wever ziet dat antwoord als een logische verklaring en verwijdert daarop een aantal van zijn eigen tweets, naar eigen zeggen om meer aandacht te geven aan de reactie van Soenens. ‘Case closed’, zegt hij erbij.

Maar daarmee is het nog niet ‘case closed’ voor een aantal andere mediagebruikers. Nogal wat mensen en websites nemen het verhaal van de zogenaamde nepgetuige over, maar dan zonder het antwoord van Soenens. Ter vergelijking: de eerste tweet van De wever wordt 107 keer gedeeld, die van Soenens slechts 2 keer.

Op 11 november publiceert P-Magazine er een artikel over, zonder daarin te verwijzen naar de tweet van Björn Soenens, die op dat moment nochtans al online staat.

Memes

Daarnaast beginnen grappenmakers ook fotomontages te maken met Chris Shaw. De Amerikaan wordt onder meer opgevoerd als ‘nieuw lief van Joke Van De Velde’, als de man die met 87 kilometer per uur op een elektrische fiets over de snelweg scheurde en als de buurman waarmee Chris Dusauchoit in ruzie ligt.

Die grappen worden door anderen dan weer gebruikt om de indruk te wekken dat Shaw niet twee keer maar drie of vier keer als getuige werd opgevoerd. Ook in het Facebookbericht van Carine Knapen wordt de satire op hetzelfde niveau geplaatst als de twee fragmenten uit ‘Het Journaal’.

Twee fragmenten, één interview

Op 15 november post Tim Pauwels, nieuwsombudsman bij de VRT, een column over de kwestie op de website vrtnws.be, met als titel Hoe maak je fake news? Neem iets dat intrigeert en negeer de feiten.

De verklaring blijkt eenvoudig: het gaat om twee fragmenten uit hetzelfde interview. Chris Shaw, een man die voor een bank werkt in New Jersey, ontving in oktober twee formulieren om te stemmen per post. Shaw postte een foto van zijn twee stembrieven op zijn Instagramaccount. De cameraman van Björn Soenens, de VRT-correspondent in de Verenigde Staten, is een kennis van Chris Shaw en zag die Instagrampost. Zo kwam het tot een interview – dat Shaw twee stembrieven kreeg, illustreerde een fout in het systeem, en had daarom nieuwswaarde.

Tijdens dat interview vertelde Shaw onverwacht dat hij proefpersoon is voor het coronavaccin van Pfizer, dat op dat moment in fase drie zat. Hij vertelde dat hij niet wist of hij het echte proefvaccin had gekregen of een placebo, en dat hij geen bijwerkingen had ondervonden, op wat hoofdpijn na, die ook een gevolg kon zijn van een feestje de avond voordien.

Soenens stuurde het volledige interview, waarin Shaw dus sprak over zowel de stembrieven als het testprogramma, door naar de redactie in Brussel. Die redactie oordeelde dat de passage over het vaccintestprogramma op dat moment weinig nieuwswaarde had en zond dat deel van het interview niet uit. Toen enkele dagen later, op 9 november, het nieuws kwam dat het Pfizer-vaccin voor 90% efficiënt was, zond de nieuwsredactie dat stuk van het interview wél uit.

De journaliste die de reportage over het Pfizer-vaccin maakte wist volgens Pauwels niet dat dezelfde man al eerder op antenne was geweest in een andere context. Ook de eindredacteur van dienst was daarvan niet op de hoogte, zegt Pauwels in een telefonische reactie aan Knack.

Toeval

‘Toeval bestaat dus’, zegt Pauwels. ‘Dat één van de 44.000 testpersonen voor het coronavaccin twee stembrieven krijgt, het kan. Maar, dezelfde man, in hetzelfde trainingspak, op dezelfde sofa, over twee verschillende onderwerpen, ik begrijp wel dat Jurgen De Wever zich daarover vragen stelde’, zegt Pauwels. ‘Ik heb trouwens een tiental mails gekregen met de vraag of het waar was dat VRT NWS ‘beroepsgetuigen’ of ‘nepgetuigen’ inzet. Dat zouden dan mensen zijn die tegen betaling iets uit hun duim zuigen dat van pas komt in een nieuwsprogramma. Uiteraard zou dat journalistiek volstrekt ontoelaatbaar zijn.’

Pauwels is formeel: Chris Shaw is niet betaald voor zijn getuigenis, en zijn twee verhalen zijn geverifieerd. ‘Ik heb de man op 13 november opgebeld en binnen de tien minuten na dat gesprek had hij mij al mailverkeer doorgestuurd over zijn deelname aan het Pfizer-testprogramma. Hij gaf mij ook toegang tot zijn privé-Instagramaccount, waar hij al op 10 oktober een foto had gepost van zijn twee stembrieven, die op zijn officiële naam waren bezorgd, op twee verschillende adressen – zijn oud en zijn nieuw adres, de man is onlangs verhuisd.’ Tijdens een videogesprek met Tim Pauwels kon Knack die documenten zelf inkijken.

Fake news

Had de VRT er in het journaal van 9 november niet beter bij vermeld dat de getuigenis van Shaw was opgenomen tijdens een eerder interview over een ander onderwerp, en dat het geen reactie was op het nieuws dat Pfizer op 9 november naar buiten had gebracht? ‘Als de journaliste dat had geweten, dan had ze dat waarschijnlijk gedaan. Dat had vragen zoals die van Jurgen De Wever kunnen vermijden, maar ik betwijfel of die bijkomende informatie de moedwillige verspreiders van fake news had tegengehouden’, aldus Pauwels.

De ombudsman vond het niet nodig dat de VRT dit misverstand in ‘Het Journaal’ ‘rechtzette’, aangezien het volgens hem niet om een fout ging. ‘Wat de man in het interview vertelt, was niet tijdsgebonden. Het leek ons voldoende dat Björn Soenens reageerde op Twitter, omdat de informatie daar circuleerde. Bovendien vonden we dat deze kwestie geen extra aandacht verdiende.’

Ondertussen heeft ’t Scheldt bij zijn artikel een nawoord gepubliceerd waarin wordt verwezen naar het artikel van de ombudsman. En twitteraar Jurgen De Wever postte datzelfde artikel ook als reactie bij het Facebookbericht van Carine Knapen.