Factcheck: nee, De Telegraaf schrijft niet dat er placebo’s zijn uitgedeeld tijdens de coronavaccinatiecampagne

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens een Facebookbericht zou De Telegraaf schrijven dat er placebo’s zijn uitgedeeld tijdens de coronavaccinatiecampagne. Dat klopt niet. De Nederlandse krant bracht een artikel over bijwerkingen die werden gemeld door mensen die een placebo kregen, maar dat ging over de klinische proeven voor de kandidaatvaccins, niet over de publieke vaccinatiecampagne.

Op 24 januari verschijnt onderstaand bericht op de Facebookpagina ‘Onrechttv 3.0’ (hier gearchiveerd), die 29.000 volgers telt en naar eigen zeggen ‘de leugens van de mainstream media ontafelt’. Het bericht wordt 173 keer gedeeld en 27.000 mensen zien het op hun tijdlijn passeren.

‘Zegt De Telegraaf hier nu dat er placebo’s zijn uitgedeeld tijdens de prikrondes van het zogenaamde vaccin. Wij zijn heel benieuwd naar hun bron’, schrijft de auteur van het bericht bij een screenshot van een Facebookpost van de Nederlandse krant De Telegraaf, waarop je niet kunt doorklikken naar een artikel.

Dat slechts een deel van het publiek een echt coronavaccin zou krijgen tijdens de vaccinatiecampagne, en een ander deel een placebo, is een gerucht dat wel vaker terugkomt, op sociale media en daarbuiten, vooral bij mensen die weinig vertrouwen hebben in de vaccins tegen covid-19 en ze ‘experimenteel’ noemen of ervan overtuigd zijn dat ze nog ‘in de testfase’ zitten. Dat blijkt ook uit een aantal commentaren bij de post.

In de Facebookpost van De Telegraaf (hier gearchiveerd), die dateert van 24 januari, lezen we ‘Mensen die een prik hebben gehad waarin geen coronavaccin zat, melden toch opvallend vaak bijwerkingen.’

Eronder staat de link naar een artikel van redacteur Arianne Mantel, dat diezelfde dag verscheen in de krant (achter betaalmuur), met als titel ‘Ondanks fopvaccin toch bijwerkingen: hoofdpijn terwijl geen echte prik is gezet’.

Wat staat er in dat artikel?

‘Mensen die een prik hebben gehad waarin geen coronavaccin zat, melden toch opvallend vaak bijwerkingen. Zo’n 35 procent zegt na de eerste prik systemische bijwerkingen te hebben bemerkt als hoofdpijn, gewrichtspijn en vermoeidheid; bij de tweede prik meldt 32 procent soortgelijke klachten’, begint het stuk.

‘Dat komt voort uit een grote analyse van 12 wetenschappelijke artikelen. Die hadden betrekking op ruim 45.000 deelnemers, van wie zo’n 22.000 mensen een placeboprik (zonder werkende stof) kregen en meer dan 23.000 de echte vaccinatie tegen corona. De geprikten wisten vooraf dus niet of ze het vaccin kregen toegediend of niet. Het onderzoek is gepubliceerd op Jama Network’, gaat het artikel verder.

Klachten die door placebo’s worden opgewekt, worden noceboreacties genoemd, leren we nog uit het artikel. Ook echte vaccins kunnen noceboreacties opwekken. ‘Ze worden veroorzaakt doordat geprikte mensen soms doodgewone symptomen toewijzen aan de vaccinatie/prik. Maar angst en ook de verwachting dat er klachten zullen optreden, veroorzaken dat die klachten ook daadwerkelijk optreden’, zegt Ruud Coolen van Brakel van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik aan De Telegraaf.

Nog volgens Coolen van Brakel stuwt de grote aandacht voor bijwerkingen het aantal meldingen omhoog van zaken die helemaal geen bijwerking zijn. ‘Het maakt dat mensen heel scherp op hun lichaam gaan letten en allerlei zaken melden die ze voelen of ervaren, maar die feitelijk niks met het vaccin of de vaccinatie te maken hebben.’

Klinische proeven

We zoeken de studie op Jama Network op. Ze werd op 18 januari 2022 gepubliceerd en heet voluit ‘Frequency of Adverse Events in the Placebo Arms of COVID-19 Vaccine Trials. A Systematic Review and Meta-analysis.’

Die titel van de studie geeft aan waarom de Facebookpost van Onrechttv misleidend is, en waarom ook de Facebookpost van De Telegraaf mensen die het bijhorende artikel niet (kunnen) lezen op een verkeerd been zou kunnen zetten: het artikel in De Telegraaf gaat helemaal niet over de publieke vaccinatiecampagne met de coronavaccins, maar wel over onderzoek dat werd gedaan tijdens de ‘vaccine trials’, de gerandomiseerde klinische proeven voor de kandidaat-coronavaccins.

Voor het onderzoek werden 12 klinische studies geanalyseerd. Het ging om studies van de kandidaatvaccins van Moderna, Pfizer/BioNTech, Sanofi Pasteur, Clover, Novavax, Johnson & Johnson en AstraZeneca, die werden uitgevoerd in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, België, Zuid-Afrika, Australië, China, Argentinië en Brazilië. In totaal werden de gegevens van 45.380 deelnemers aan de klinische proeven geanalyseerd, waarvan 22.578 een placebo kregen en 22.802 een vaccin.

Daarbij werd onderzocht hoe frequent de deelnemers aan de klinische proeven bijwerkingen meldden, met de bedoeling het gemelde aantal bijwerkingen bij de controlegroep (die een placebo kreeg) te kunnen vergelijken met het aantal meldingen bij de groep die daadwerkelijk het te testen vaccin kreeg. De conclusie was dat de groep die het vaccin kreeg een hoger aantal bijwerkingen rapporteerde dan de placebogroep, maar dat het aantal door die laatste groep gemelde bijwerkingen substantieel genoeg was om er rekening mee te houden bij publieke vaccinatieprogramma’s.

Ook andere media berichtten over dit onderzoek. Zo verschenen er artikels in onder meer Trouw, Linda en De Morgen (achter betaalmuur).

Betaalmuur weg

We namen contact op met De Telegraaf en kregen ondertussen deze reactie van secretaris hoofdredactie Joost de Haas: ‘Teneinde aan de kennelijke onduidelijkheid een eind te maken wordt het artikel achter de betaalmuur vandaan gehaald en open gezet. Verder zal de inleidende tekst in de Facebookpost duidelijk maken dat het om klinische proeven ging.’

Dat blijkt ondertussen gebeurd:

Het volledige artikel in De Telegraaf kunt u hier lezen.