Factcheck: nee, de overstromingen in Spanje werden niet door de afbraak van dammen veroorzaakt

Volgens socialemediagebruikers zou het verwijderen van dammen ervoor gezorgd hebben dat stormweer in Spanje tot zulke zware overstromingen heeft geleid. Dat klopt niet. Er zijn vooral kleine rivierbarrières of verouderde dammen weggenomen. Bovendien zijn er in het gebied dat het zwaarst getroffen is, weinig dammen weggenomen. Experts wijzen in de richting van de klimaatverandering ter verklaring voor het intenser worden en vaker voorkomen van dit soort noodweer.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media geven heel wat accounts de afbraak van dammen aan als reden waarom het recente noodweer in Spanje zulke zware gevolgen had. In het zuidoosten van Spanje viel de afgelopen dagen de regen met bakken uit de lucht. Vandaag worden opnieuw intense regenbuien verwacht van meer dan 180 liter water per uur. Ondertussen zijn al 104 doden gevallen, lezen we bij VRT NWS.

‘De regering in Spanje, die onder invloed staat van het World Economic Forum (WEF), heeft de afgelopen jaren systematisch dammen en barrières vernietigd die de ramp die Spanje trof had kunnen voorkomen’, schrijft een Nederlandstalige X-gebruiker bijvoorbeeld. Het WEF is een organisatie gericht op publiek-private samenwerking die jaarlijks een conferentie organiseert in het Zwitserse bergdorp Davos. In het verleden was de organisatie al het mikpunt van desinformatie en tal van complottheorieën.

‘Sinds 2021 is het programma van afbraak van dammen een topprioriteit van de EU om “rivieren vrij te laten stromen”. Spanje spant – jawel – de kroon’, schrijft een X-account in het Nederlands in een post over de watersnood in Spanje. ‘Door het weghalen van dammen stromen rivieren juist sneller en rustiger naar de zee. Je hebt het hier over stuwdammen die niet meer werden gebruikt en werden weggehaald’, reageert iemand anders op die post.

De link tussen de afbraak van dammen en overstromingen is al langer voer voor speculatie. Toen in september Centraal-Europa noodweer te verduren kreeg, werd ook daar in die richting gekeken. Uit een eerdere factcheck van Knack blijkt echter dat niet overal waar noodweer voorkwam, dammen waren weggehaald. Bovendien worden vooral kleine rivierbarrières en verouderde dammen weggenomen. Experts wijzen vooral de klimaatverandering als verantwoordelijke aan voor het vaker voorkomen en intenser worden van dit soort noodweer.

Maar is het weghalen van dammen mede verantwoordelijk voor de overstromingen in Spanje?

Waar in Spanje zijn er dammen weggenomen?

We gaan op zoek naar cijfers over het verwijderen van dammen bij Dam Removal Europe. Dat is een organisatie die streeft naar het herstellen van rivieren in hun oorspronkelijke staat. Volgens haar website maken zowel activisten, biologen als ngo’s deel uit van de organisatie.

Op de website van Dam Removal Europe vinden we ook een kaart terug. Daarop staan alle dammen die verwijderd werden tot begin dit jaar. In 2023 waren dat er bijvoorbeeld 487. Vooral Frankrijk lijkt een waar offensief te voeren tegen dammen. In 2023 werden volgens een rapport van Dam Removal Europe maar liefst 156 Franse dammen verwijderd.

Na Frankrijk was Spanje het land dat de meeste dammen heeft verwijderd in 2023, althans volgens Dam Removal Europe. Een voorbeeld dat in het rapport van Dam Removal Europe gegeven wordt, is een kleine rivierbarrière van de rivier Ara in het noorden van Spanje.

De meeste Spaanse dammen die verwijderd werden, bevinden zich in het bergachtige noorden van Spanje. In de regio rond Valencia, die bijzonder zwaar getroffen werd door de overstromingen, zijn er volgens Dam Removal Europe veel minder dammen verwijderd.

Klimatoloog Rozemien De Troch (Belgian Climate Center) vertelde aan VRT NWS over de link tussen klimaatverandering en het noodweer in Spanje: ‘Enerzijds is er de tragere straalstroom. Anderzijds zijn er de hogere zeetemperaturen. De ligging van de straalstroom wordt bepaald door het temperatuurverschil tussen de evenaar en de polen. Met de klimaatverandering wordt dat temperatuurverschil kleiner. Daardoor heeft de straalstroom meer een golvend karakter. Lage- of hogedrukgebieden blijven daardoor langer op dezelfde plaats vastzitten.’ Die ‘weerblokkade’ is verantwoordelijk voor het noodweer in Spanje.

De Troch maakt zelf de vergelijking met storm Boris die in september Centraal-Europa onder water zette. ‘Ook daar was toen een lagedrukgebied, waardoor de cycloon Boris maar rondjes bleef draaien’, vertelt ze. ‘Er hing een lagedrukgebied boven de regio waaraan een regenfront vastzat. Dat gebied was geblokkeerd tussen twee hogedrukgebieden waardoor de regen maar bleef vallen in hetzelfde gebied’, vertelde klimaatwetenschapper Wim Thiery (VUB) daar toen over aan Knack.

Over de theorie dat de verwijdering van dammen verantwoordelijk zou zijn voor de overstromingen was Thiery in september stellig: ‘Men spreekt over dammen om de aandacht af te leiden van de olifant in de kamer: de klimaatverandering.’ Dat er in september een recordhoeveelheid neerslag is gemeten, was volgens Thiery aantoonbaar bewijs voor de rol van de klimaatverandering.