Factcheck: nee, de Inca’s offerden hun leiders niet tijdens epidemieën

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media wordt de claim gedeeld dat de Inca’s tijdens epidemieën hun leiders offerden aan de goden. Historici hebben echter geen weet van epidemieën tijdens het Inca-rijk, en leiders werden bij de Inca’s niet aan de goden geofferd.

Op 11 januari plaatst een man onderstaande Facebookpost (hier gearchiveerd) online.

Het is een bericht dat al maanden de ronde doet, ook op Twitter. In de commentaren bij die berichten opperen nogal wat mensen, al dan niet met een knipoog, dat het een goed idee zou zijn om ook tijdens de huidige coronapandemie leiders aan de goden te offeren.

Klopt het dat de Inca’s hun leiders offerden tijdens epidemieën? We buigen ons eerst over de vraag of de Inca’s door epidemieën werden geplaagd, en zoeken daarna uit of ze hun leiders als mensenoffers gebruikten.

1) Kregen de Inca’s te maken met epidemieën?

Het Inca-rijk was een Zuid-Amerikaanse beschaving die van circa 1400 tot 1532 grote delen van het Andesgebergte controleerde.

‘Er zijn geen gegevens bekend over epidemieën bij de Inca’s voor de komst van de Spanjaarden,’ zegt hoogleraar geschiedenis van Spanje en Spaans-Amerika Werner Thomas (KU Leuven). ‘Het probleem is dat er voor de prekoloniale periode geen geschreven bronnen zijn. De Inca’s hadden wel een vorm van schrift maar dat is nooit ontcijferd. Onze voornaamste bronnen over de Inca’s zijn archeologische vondsten en Europese bronnen, die dateren van na de komst van de Europeanen op het Amerikaanse continent.’

Dat er bij de Inca’s inheemse epidemieën zouden zijn geweest voor de komst van de Europeanen acht Thomas zeer onwaarschijnlijk. ‘De Inca’s hadden geen grote kuddes gedomesticeerde dieren en ze leefden niet dicht op elkaar. Bovendien waren de afstanden groot en maakten woestijnen, regenwouden en bergen verre verplaatsingen moeilijk.

Daardoor is de kans volgens Thomas bijzonder klein dat epidemieën de Inca’s hebben bereikt voor de komst van de Europeanen. ‘Uit DNA-onderzoek van skeletten weten we dat de Inca’s geen immuniteit hadden tegen heel wat ziektes die de Europeanen meebrachten, net omdat die ziektes voor de komst van de Europeanen niet circuleerden in de regio.

In een factcheck van het persagentschap Dpa bevestigt ook professor archeologie Alexander Geurds (Universiteit Leiden) dat er geen betrouwbare gegevens zijn over mogelijke epidemieën in het Incarijk voor de komst van de Spanjaarden. ‘Aangezien Amerika een geïsoleerd continent was, raakten er – tot 1492 – amper vreemde ziektekiemen tot bij de inheemse bevolking. Het is pas in de zestiende eeuw dat verschillende ziektes – meegebracht door de Spanjaarden – epidemieën veroorzaakten waarover historische bronnen bestaan. Tegen die epidemieën was het immuunsystemen van de Inca’s niet bestand’, legt hij uit.

2) Gebruikten de Inca’s hun leiders als mensenoffers?

Van de Inca’s is geweten dat ze mensenoffers brachten. Ze deden dat in crisismomenten, bijvoorbeeld bij extreme droogte of na een mislukte oogst, met de bedoeling de goden gunstig te stemmen.

De Inca’s offerden volgens Werner Thomas voornamelijk kinderen. Dat is ook gebleken uit recente archeologische opgravingen. ‘Het is een opvallend verschil met inheemse Midden-Amerikaanse volkeren die vooral volwassenen offerden. Al gebeurde het ook bij de Inca’s dat volwassenen op de offerandeblokken belandden. Het kon daarbij gaan om belangrijke mensen – vergeet niet dat de Inca’s het, net als de andere inheemse volkeren, als een eer zagen om aan de goden te worden geofferd. Maar hun leiders offerden ze zeker niet, dat is pure quatsch.’

‘Er zijn 13 Inca-leiders geweest in de periode voor de komst van de Spanjaarden, en die hebben allemaal hun termijn uitgedaan’, zegt Thomas. ‘Van de meesten weten we niet met zekerheid waaraan ze overleden zijn, onder meer omdat historische bronnen ontbreken. Enkel van de laatsten is de doodsoorzaak bekend. Geen van hen kwam aan zijn einde als mensenoffer.’

Professor Geurds bevestigde aan Dpa ook al dat de Inca’s mensenoffers brachten. ‘Dat gebeurde als antwoord op tegenslagen zoals een mislukte oogst of onbetrouwbare weersomstandigheden.’ Ook volgens Geurds is er echter geen enkele aanwijzing dat de Inca’s hun leiders ooit als mensenoffers hebben gebruikt.

Er is dus geen enkel bewijs voor de stelling dat de Inca’s hun leiders zouden hebben geofferd bij epidemieën. Het is zelfs zeer onwaarschijnlijk dat de Inca’s ooit met epidemieën te maken kregen.

Soortgelijke claims over Azteken en over inheemse Amerikaanse volkeren in het algemeen werden eerder al weerlegd door Reuters en AFP.