Factcheck: nee, de afbraak van dammen heeft de watersnood in Centraal-Europa niet veroorzaakt

Volgens socialemediagebruikers zou het verwijderen van dammen ervoor gezorgd hebben dat stormweer in Centraal-Europa tot zulke zware overstromingen heeft geleid. Dat klopt niet. Er zijn vooral kleine rivierbarrières of verouderde dammen weggenomen. Experts wijzen in de richting van klimaatverandering voor het vaker voorkomen en meer intenser worden van dit soort noodweer.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media duiden heel wat accounts het weghalen en afbreken van dammen in Europa aan als oorzaak voor het noodweer dat onlangs Centraal-Europa teisterde.

‘Onder het mom van “natuurherstel” zijn in Europa zo’n 500 dammen verwijderd die rivieren in bedwang houden om overstromingen te voorkomen. Met als resultaat overstromingen die niets met klimaat te maken hebben’, schrijft een Nederlandstalige X-gebruiker bijvoorbeeld. ‘Wanneer gaan we het hebben over het effect van het verwijderen van zoveel dammen?’, schrijft iemand anders op datzelfde platform.

Centraal-Europa droeg afgelopen week de gevolgen van storm Boris die over het Europese continent raast. Dit leidde in de regio tot de ergste overstromingen van de laatste decennia, lezen we bij Reuters. Ondertussen raast storm Boris verder en krijgt ook Noord-Italië het zwaar te verduren.£

Sommigen leggen op sociale media de link tussen het verwijderen van dammen en het World Economic Forum. Dat is een organisatie gericht op publiek-private samenwerking die jaarlijks een conferentie organiseert in het Zwitserse bergdorp Davos. In het verleden was de organisatie al het mikpunt van desinformatie en tal van complottheorieën. ‘De #WEFAgenda2030 wordt in rap tempo over ons uitgerold’, schrijft iemand bijvoorbeeld bij een post waarin ze het verwijderen van de dammen hekelt.

Maar wat klopt er van die aantijgingen? Zijn er de laatste jaren heel wat dammen verwijderd in Europa? En heeft dat geleid tot zware overstromingen in Centraal-Europa?

Worden er op grote schaal dammen weggenomen?

Via een reactie op een van de posts komen we terecht bij Dam Removal Europe. Dat is een organisatie die streeft naar het herstellen van rivieren in hun oorspronkelijke staat. Volgens hun website maken zowel activisten, biologen als ngo’s deel uit van de organisatie.

Dam Removal Europe verduidelijkt op hun website dat de dammen waar ze zich op richten niet enkel de gigantische betonnen dammen zijn die gebouwd werden om waterkracht te produceren. ‘Artificiële longitudinale rivierbarrières kunnen gedefinieerd worden als elke gebouwde structuur die de stroom van het water tegenhoudt of aanpast’, lezen we op de website. De organisatie verduidelijkt verder dat ze geen minimumhoogte hanteert bij het identificeren van dit soort barrières.

Op de website van Dam Removal Europe vinden we ook een kaart terug. Op deze kaart staan alle dammen die verwijderd werden tot begin dit jaar. In 2023 waren dat er bijvoorbeeld 487. Vooral Frankrijk lijkt een waar offensief te voeren tegen dammen. In 2023 werden volgens een rapport van Dam Removal Europe maar liefst 156 Franse dammen verwijderd.

In het oosten van Oostenrijk, dat zwaar getroffen is door het noodweer, zijn ook veel dammen verwijderd. In Tsjechië, Polen en Slowakije – andere regio’s die veel wateroverlast te slikken kregen – zijn dan weer weinig tot geen dammen verwijderd.

Wat was de oorzaak van het noodweer?

Het Radio 1-programma De Wereld Vandaag belde meteoroloog Inne Vanderkelen (KU Leuven) op voor meer uitleg overde overstromingen. Volgens haar zijn verschillende grote dammen overstroomd en zijn sommige zelfs gebroken. ‘In het zuidwesten van Polen heeft dat voor een vloedgolf en een overstroming van het stroomafwaarts gelegen gebied gezorgd’, vertelt ze (1:15). ‘Maar die dammen zijn niet gebouwd met het primaire doel om overstromingen tegen te gaan of te beheren’, voegt Vanderkelen wel toe (2:25).

We bellen met klimaatwetenschapper Wim Thiery (VUB) en vragen hem naar de oorzaken van het noodweer in Centraal-Europa. ‘Het was een perfecte cocktail van alle dingen die kunnen leiden tot hevige regenval’, begint hij. ‘Er hing een lagedrukgebied boven de regio waaraan een regenfront vastzat. Dat gebied was geblokkeerd tussen twee hogedrukgebieden waardoor de regen maar bleef vallen in hetzelfde gebied. Daarbovenop was er een constante aanvoer van vocht vanuit het westen van de Zwarte Zee en de Middellandse Zee. Die vochtige lucht botste op de bergen en dat gaf regen.’

Volgens Thiery gaat het werkelijk om noodweer dat alle records breekt: ‘Dit is een ongeziene toestand.’ Al is de storm volgens hem wel goed voorspeld geweest. ‘De bevoegde instanties hebben wel degelijk de dammen preventief leeggepompt en zo geholpen schade te beperken en de problemen te verminderen’, legt hij uit.

Over de theorie dat het wegnemen van dammen verantwoordelijk zou zijn voor de overstromingen is Thiery stellig: ‘Men spreekt over dammen om de aandacht af te leiden van de olifant in de kamer: de klimaatverandering.’ Dat de records met zo’n gigantische hoeveelheid regenval zijn gesneuveld is volgens Thiery aantoonbaar bewijs voor de rol van klimaatverandering. ‘Een warmere atmosfeer die meer vocht vasthoudt, het vaker voorkomen van dit type geblokkeerde situaties en warmere zeeën zijn duidelijke effecten van klimaatverandering.’ Volgens Thiery neemt zowel de intensiteit als de kans op noodweer van dit type daardoor toe.

Wat is de rol van dammen?

Thierry verwijst ons door naar Sebastiaan Sterl (VUB) die meer kennis van dammen en waterbeheer heeft. Volgens hem is het nog te vroeg om te zeggen of klimaatverandering de oorzaak is van de kracht van storm Boris, al wijst hij ook op de link tussen de warme zeeën en klimaatverandering.

‘Dammen worden gebruikt om water te bufferen en preventief te laten wegvloeien. Maar ze kunnen ook een gevaar vormen als ze slecht onderhouden zijn en daardoor de grote hoeveelheden water niet aankunnen’, vertelt Sterl. ‘Het wegnemen van dammen gebeurt vooral met dammen die geen of nauwelijks nut meer hebben voor de mens of in slechte staat zijn. In dat geval kan het verwijderen van dammen het risico juist verkleinen. Al heb je natuurlijk liever een goed onderhouden dam die wel is ontworpen voor overstromingsbeheer.’

Maar de hoofdreden voor het wegnemen van dammen is niet dat overstromingsbeheer. ‘Het kan helpen om rivieren hun natuurlijk verloop terug te geven. Dat heeft dan weer voordelen hebben voor de rivierecologie, met vissen die hun natuurlijke migratieroutes terugkrijgen’, vertelt Sterl.

Ook Vanderkelen wees in het interview met De Wereld Vandaag op het belang van het teruggeven van ruimte aan rivieren: ‘We moeten natuurlijke overstromingsbekkens creëren en zorgen dat we niet meer bouwen in overstromingsgebied. Zo kunnen we bij overstromingen voldoende water opslaan en de piek van de rivierafvloei verminderen.’