Factcheck: nee, Braziliaanse microcefalie-uitbraak werd niet door vaccin veroorzaakt

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Online circuleert de bewering dat de Braziliaanse uitbraak van microcefalie, die plaatsvond in 2015, door een vaccin tegen kinkhoest, tetanus en difterie werd veroorzaakt. Dat klopt niet. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat het zikavirus, overgedragen door besmette muggen, aan de oorsprong van de uitbraak lag.

Op 20 november post een Twittergebruiker een afbeelding van een man die een baby met een klein hoofdje man vasthoudt. Op de foto lezen we de volgende tekst: ‘Brazilië: in enkele maanden werden meer dan 3000 baby’s met microcefalie geboren, zonder enig wetenschappelijk bewijs ging de regering ervan uit dat de ziekte veroorzaakt werd door het ‘zikavirus’. Desondanks hebben Australische wetenschappers nu onthuld dat de ware oorzaak van de ziekte de giftigheid van het verplichte dTPa-vaccin was, die het jaar daarvoor aan zwangere vrouwen werd toegediend. De vaccins werden gefinancierd door de Bill en Melinda Gates Foundation’, lezen we (hier gearchiveerd). 

De afbeelding circuleert ook op Facebook en op Nederlandstalige Telegramkanalen (hier en hier gearchiveerd).

Microcefalie is een aangeboren neurologische aandoening, waarbij de hersenen zich niet goed ontwikkelen. Daardoor blijft ook de schedel kleiner dan normaal. In 2015 werden er in de noordoostelijke Braziliaanse staat Pernambuco honderden baby’s geboren met microcefalie. Wetenschappers hadden in eerste instantie het raden naar de oorzaak, maar uit onderzoek bleek dat het zikavirus aan de oorzaak lag van de uitbraak. Het virus kan de zogenaamde ‘zikakoorts’ veroorzaken. De symptomen zijn doorgaans mild, maar als zwangere vrouwen met het virus besmet raken kunnen de gevolgen dramatischer zijn, met onder andere microcefalie tot gevolg. Het virus ontleent zijn naam aan het tropische Zikawoud in Oeganda, waar het virus oorspronkelijk vandaan komt. 

Volgens de Facebookpost zou de uitbraak niet veroorzaakt zijn door het Zika-virus maar door het dTPa-vaccin, dat beschermt tegen tetanus, difterie en kinkhoest. Ook in België wordt het vaccin gebruikt. Het Agentschap Zorg en Gezondheid raadt aan om de vaccinatie op te starten als baby’s acht weken oud zijn. Daarna krijgen ze een herhalingsinenting als ze 15 maanden zijn en nog een als ze vijf à zes jaar oud zijn. Ook op veertienjarige leeftijd wordt het dTPa-vaccin weer toegediend, en dan nog een keer op volwassen leeftijd. Bovendien raadt het Agentschap een herhalingsprik aan voor vrouwen die tussen de 24 en 32 weken zwanger zijn. 

Ligt het dTPa-vaccin aan de basis van de microcefalie-uitbraak in Brazilië in 2015?

We nemen contact op met internist Steven Van Den Broucke, die specialist infectieziekten is aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde. Van Den Broucke: ‘Wetenschappers hebben veel epidemiologisch onderzoek verricht om te weten te komen wat de oorzaak van de microcefalie-uitbraak in Pernambuco was. Wetenschappers ontdekten dat negen maanden voordien er een grote zika-epidemie had plaatsgevonden. Het denguevirus was ook een van de verdachten, maar het aantal dengue-infecties lag eerder aan de lage kant.’ 

‘De link met het dTPa-vaccin is onderzocht, net zoals de link met andere toxines’ zegt Van Den Broucke. ‘Maar wetenschappelijk onderzoek dat in 2017 werd gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet, is duidelijk: de enige causale link die is aangetroffen, is die met het zikavirus.’

Dat lezen we ook in de onderzoeksconclusie: ‘De associatie tussen microcefalie en congenitale zikavirusinfectie werd bevestigd. We voorzien bewijs van de afwezigheid van een effect van andere potentiële factoren, zoals blootstelling aan pyriproxyfen of vaccins (…) tijdens de zwangerschap. We bevestigen daarmee de bevindingen van een ecologische studie van pyriproxyfen in Pernambuco en voorgaande studies over de veiligheid van dTPa-vaccin-toediening tijdens de zwangerschap.’

Bill & Melinda Gates Foundation

De afbeelding stelt ook dat de Bill & Melinda Gates Foundation de dTPa-vaccins gefinancierd zouden hebben. Dat klopt evenmin. De stichting deed eerder wel onderzoek naar vaccins tegen difterie en tetanus en financierde onderzoek naar het effect van het dTPa-vaccin op zwangere vrouwen, maar niet in Brazilië. Dat werd bevestigd door een woordvoerder van de stichting aan het Australische persagentschap AAP. Dat bevestigt ook Van Den Broucke: ‘De Braziliaanse overheid zorgde zelf voor de vaccins.’

Het is niet toevallig dat de Facebookafbeelding verwijst naar de Bill & Melinda Gates Foundation. Gates is vaak het doelwit van complotdenkers. Ook Knack schreef al diverse factchecks (zie hier en hier) over Gates.